Γρηγόριος Ε’ (κατά κόσμον Γεώργιος Αγγελόπουλος, 1746-1821- Ένας αμφιλεγόμενος ήρωας
Η ενθοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 εναντίων των Οθωμανών Τούρκων «γέννησε» πλειάδα ηρώων απ’ όλες τις κοινωνικές – οικονομικές τάξεις της τότε ελληνικής υποδουλωμένης κοινωνίας.
Πρόσωπο αμφιλεγόμενο και ιστορικά ίσως «αδικημένο» (από πολέμιους της εκκλησίας;) υπήρξε και ο Πατριάρχης Κωνσταντινου¬πόλεως Γρηγόριος ο Ε΄.
Ο Γρηγόριος ο Ε΄(1746-1821) κατά κόσμο Γεώργιος Αγγελόπουλος γεννήθηκε στη Δημητσάνα της Πελοποννήσου το 1746. Διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1797-1798, 1806-1808 και 1818-1821). Η αγάπη του για την παιδεία και τον φωτισμό του γένους υπήρξε παρομοιώδης, ενώ οι επεμβάσεις του σε διάφορα εκκλησια¬στικά ζητήματα ήταν καθοριστικές. Ο «αφορισμός» του Πατριάρχη Γρη¬γο¬ρίου Ε΄ προς τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και την επανάσταση, έχει προκαλέσει αρκετές αντιδράσεις (τότε και τώρα) από διάφορους πολιτικούς, εκκλησιαστικούς και ιστορικούς κύκλους ως προς την παράλογη συμπεριφορά του Έλληνα Πατριάρχη και μερικών άλλων αρχιερέων. Αλήθεια, τι κρύβεται πίσω από την ομολογουμένη δυσνόητη πράξη του Γρηγορίου; Πρόκειται για προδοσία του Ελληνικού γένους η μια διπλωματική δεξιοτεχνία, που όπως είναι γνωστό θα τον οδηγήσει στην Αγχώνη; Φυσικά το δεύτερο. Όχι επειδή υπάρχει η γνωστή «κόντρα» για το ποιός ήταν ο ρόλος του κλήρου στην Ελληνική Επανάσταση, και επιθυμούμε να πάρουμε το μέρος της επίσημης Εκκλησίας, αλλά γιατί τα ιστορικά γεγονότα και η ειλικρινής θυσία του Γρηγορίου Ε΄ πρέπει να παραμείνει ατόφια και σωστά (ιστορικά) φυλαγμένη.
Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε΄ υπό τη πίεση της πόλης (Σουλτάνος) καθώς και για να διασώσει τον Ελληνικό πληθυσμό από την σφαγή και συγχρόνως να παραπλανήσει τον Σουλτάνο και να δώσει την ευκαιρία στους αγωνιστές να εργάζονται ανενόχλητοι αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες. Η πράξη αυτή κάθε άλλο από προδοτική ήταν. Ο πατριάρχης αν και δεν είχε ορκιστεί στη Φιλική Εταιρεία, υπήρξε στενός συνεργάτης και υποστηρικτής των δίκαιων και ιερών πόθων των ραγιάδων για επανάσταση.
Σε αυτό συνηγορεί και η επιστολή που απέστειλε ο Α. Υψηλάντης προς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τους Σουλιώτες και αναφέρει τα εξής
«Ο μεν Πατριάρχης βιαζόμενος παρά της πόρτας (Σουλτάνος) σας στέλλει αφοριστικό και εξάρχους, παρακινώντας σας να ενωθείτε με την πόρτα. Εσείς όμως να θεωρείτε ταύτα ως άκυρα καθόσον γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ θελήσεως του πατριάρχου».
Ο Σουλτάνος εφάρμοσε τη μέθοδο των μερικών σφαγών και θανατώσεων εκλεκτών Ελλήνων, αυτών ιδίως που κατείχαν ηγετικές θέσεις στην Κωνσταντινούπολη ως συνέπεια των επαναστατικών γεγονότων της Μολδοβλαχίας. Κατά την έκρηξη της επανάστασης στην Πελοπόννησο ο κλοιός έσφιγγε ολοένα και περισσότερο γύρω από την Γρηγόριο Ε΄. Ο Σουλτάνος κατά την διάρκεια της Μ. Εβδομάδος θανάτωσε αρκετούς έγκριτους Έλληνες, ενώ συγχρόνως εκδόθηκε διάταγμα που απαγόρευε με ποινή θανάτου την αναχώρηση των ραγιάδων. Με το μέτρο αυτό της απαγόρευσης των αναχωρήσεων ήθελε η πύλη να αποτρέψει την ενίσχυση των επαναστατών στην Ελλάδα με φυγάδες. Στις προτροπές μερικών προς τον Πατριάρχη να διαφύγει απάντησε «Με προτρέπετε εις φυγήν μάχαιρα θα διέλθη τας ρύμας της Κωνσταντινουπόλεως και λοιπών πόλεων των Χριστιανικών επαρχιών. Ύμεις επιθυμείτε, όπως εγώ μετημφιεσμένος καταφύγω εις πλοίον η κλεισθώ εν οικί οιουδήποτε ευεργετικού ήμων πρεσβευτου, ν’ ακούω δ’ εκείθεν πως οι δήμιοι κατακρεουργουσι τον χηρεύσαντα λαόν ουχί. Εγώ δια τούτο είμαι Πατριάρχης, όπως σώσω το έθνος μου, ουχί δε όπως απολέσω τούτο δια της χειρός των γενιτσάρων. Ο θάνατος μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν ωφέλειαν παρά η ζωή μου. Οι ξένοι Χριστιανοί ηγεμόνες δεν θα θεωρήσωσιν αδιαφόρως πως η πίστις αυτών εξυβρίσθη εν τω προσώπω μου.
Οι Έλληνες, οι άνδρες της μάχης, θα μάχωνται μετα μεγαλυτέρας μανίας, όπερ συχνάκις δωρείται την νίκην εις τούτο είμαι πεπεισμένος. Βλέπετε μεθ’ υπομονής εις ό,τι και αν μου συμβεί… Ναι ας μη γείνω χλεύασμα των ζώντων δεν θα ανεχθώ ωστε εις τας οδούς της Οδησσού, της Κερκύρας και της Αγκωνος διερχόμενος εν μέσω των άγιων να με δακτυλοδεικτωσι λέγοντες: Ιδου έρχεται ο φονευς Πατριάρχης. Αν το έθνος μου σωθή και θριαμβεύστι τότε πέποιθα ότι θα μου αποδώση θυμίαμα επαίνου και τιμών, διότι εξεπλήρωσα το χρέος μου… Υπάγω όπουμε καλεί ο νους μου, ο μέγας κλήρος του έθνους και ο πατήρ ό ουράνιος, ό μάρτυς των ανθρωπίνων πράξεων».
Η κατάλληλη ώρα για την εξόντωση του εθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ είχε φτάσει. Μετά τη Θεία Λειτουργία του Πάσχα (10 Απριλίου 1821) συνελήφθη, κηρύχθηκε έκπτωτος και φυλακίστηκε. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας μετά από ύβρεις, ραπίσματα και χλευασμούς απαγχονίστηκε στην μεσαία πύλη του Οικ. Πατριαρχείου, όπου παρέμεινε κρεμασμένος για 3 ημέρες εξευτελιζόμενος από τον όχλο. Το Σκήνωμά του μεταφερθεί από έναν Κεφαλλονίτη πλοίαρχο (από τον Κεράτιο Κόλπο που είχε ριχθεί) στην Οδησσό και ετάφη στον Ελληνικό Ναό της Αγίας Τριάδας. Αποκομίστηκε στην Αθήνα 50 χρόνια μετά, και το σεπτό του Σκήνωμα φυλάσσεται σε λάρνακα εντός του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ με τις ενέργειές του κατάφερε και έπραξε ένα θεάρεστο και συνάμα πατριωτικό εγχείρημα. Μπόρεσε να προστατέψει τους άμαχους πληθυσμούς της περιοχής, έδωσε επιπλέον χρόνο στους επαναστάτες με το να ρίξει «στάχτη στα μάτια» του Σουλτάνου, αλλά πρωτίστως με τον μαρτυρικό του θάνατο να συγκινήσει άλλους ομόδοξους λαούς και να θέσει υπό άλλες συνθήκες την Ελληνική Επανάσταση. Ο βίαιος θάνατός του δεν πήγε χαμένος θυσιάστηκε το γένος των Ελλήνων και την πίστη την Αγία. Δικαίως θεωρείται εθνομάρτυρας από την Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία τιμά την μνήμη του στις 10 Απριλίου.
Τέλος, παραθέτουμε και την «εγκυρότερο» μάρτυρα – απόδειξη της θυσίας του Γρηγορίου Ε΄ και την συμβολή του στην Επανάσταση του Γένους που δεν είναι άλλος από το έγγραφο της καταδίκης του (γιαφτάς) που αναρτήθηκε στο στήθος του, που ανέφερε την αιτία του απαγχονισμού του. «Επειδή χρέος των ανωτέρων και τον αρχηγών, οιουδήποτε έθνους, είναι το επαγρυπνείν νυχθημερόν επί των εις την επιτήρησιν αυτών εμπεπιστευμένων προσώπων, το πληροφορείσθαι περί πασών των πράξεων αυτών και αναφέρειν εις την κυβέρνησιν πάντα τα μεταξύ αυτών ανακαλυπτόμενα εγκλήματα και οι Πατριάρχαι, άντες επίσης, ως εκ της θέσεως αύτων, ανώτεροι και αρχηγοί των υπηκόων, οίτινες ζώσα εν ασφαλεία υπό την σκιάν της αυτοκρατορικής εξουσίας.
Οφείλουσιν, ίνα πρό πάντων ωσιν άμωμοι, έντιμοι, χρηστοί και ειλικρινείς κεκτημένοι δε τας ιδιότητας ταύτας, αφ’ ου εννοήσωσι τας αγαθάς και κακάς κλίσεις λαού τινος, οφείλουσιν, ίνα προλαμβάνωσιν εγκαίρως τας κακάς δι’ απειλών τε και συμβουλων, εν ανάγκη δια τιμωριων κατά τας παραγγέλματα τηςθρησκείας αυτών και πληρουσιν ουτω μέρος της ευγνωμοσύνης ην οφείλουσι τη ύψηλή Πύλη δια τας ευεγερσίας και τας ελευθερίας, ην απολαύουσιν υπό την αγαθοεργον αυτής σκιάν.
Αλλ’ ο άπιστος Έλλην Πατριάρχης, όστις όμως έδωκε προηγουμένως τοσαυτα αφοςιώσεως δείγματα, δεν ηδυνήθη να μη συμμεθέξη νυν εις τας στάσεις και την επανάστασιν του έθνους αύτου, επιχειρισθείσαν υπό διαφόρων διεφθαρμένων ανθρώπων, επιλαθομένων εαυτών και παρασυρομένων υπό διαβολικών και χιμαιρικων ιδεων χρέος δε αυτού ην, όπως διδάξη τους αμαθείς, ότι προέκειτο ενταυθα περι επιχειρήσεως ματαίας, ουδέποτε δυναμένης ίνα πραγματοποιηθή, επειδη τα κακά σχέδια ουδέποτε θριαμβεύουσι κατά της μωαμεθανικής ισχύος και θρησκείας, λαβουσων την ύπαρξιν αύτων παρά του θεού από χιλίων και πλέον ετών, και διατηρηθήσομεν μέχρι της τελευταίας κρίσεως, ως βεβαιεί ημάς ο ουρανός δια αποκαλύψεων και θαυμάτων.
Εν τούτοις ένεκα της διαφθοράς της καρδίας αύτου ου μόνον δεν εγνωστοποίησεν, ουδ΄ ετιμώρησε τους απλούς ανθρώπους, οίτινες επλανήθησαν, αλλά, κατά πάσαν πιθανότητα, αυτός ο ίδιος μετέσχε κρυφίως ως αρχηγός της επαναστάσεως, ώστε αναποφεύκτως σχεδόν απαν το Ελληνικόν έθνος,, εν υπάρχουσι πολλοί αθώοι και δυστυχείς υπήκοοι, ουδέ την ελάχιστην ταύτης γνώσιν έχοντες, θέλει καταστραφή ίσως εκ θεμελίων και καταστη το αντικείμενον της οργής του Θεού.
Όταν η αστυνομία επληροφορήθη περί της επαναστάσεως, και αφ’ ου αυτή εγνώσθη υπό του κοινού, η υψηλη Πύλη, υπό μόνης της συμπαθείας προς τους δυστυχείς αυτής υπηκόους ορμουένη, εζήτησεν ίνα επαναγάγη αυτους δια της γλυκύτητος εις την οδόν της σωτηρίας, και διεύθυνεν επι τούτω προς τον Πατριάρχην προσταγήν, διαλαμβάνουσαν διαταγάς και συμβουλάς αναλόγους προς τον σκοπόν τουτον, μετα διαταγής προς τον Πατριάρχην, όπως αναθεματιση πάντα τα μέρη του τόπου, ενθα ο τρόπος ούτος κατέστη αναγκαίος κατά των συμμετασχόντωντης επαναστάσεως υπηκόων.
Αλλ’ αντι ναδαμάση αυτούς, και πρώτος αυτός να επανέλθη εις το χρέος αυτου, αυτός ο άπιστος υπήρξεν υπερ πάντα άλλον ο άξων πασων και αταξιων, των μέχρι του δεδιαταραξασων την κοινην ησυχίαν, επείσθημεν, ότι και αυτός εγεννηθη εις Πελοπόννησον και ότι συμμετέσχε πασων των βιαίων πράξεων, ας τινας υπήκοοι πεπλανημένοι επράξαν εκείκαι εις την επαρχίαν των Καλαβρύτων. Ούτω λοιπόν αυτός ο ίδιος υπήρξεν αίτιος της εξοντώσεως και της απωλείας, ην βεβαίως θέλουσιν υποστη τη βοηθεία του Θεού.
Επειδή δε επείσθημεν απανταχόθεν περί της προδοσίας αυτού ου μόνον κατά της υψηλής Πύλης, αλλά και κατά του ιδίου αύτου έθνους, αναγκαίον κατέστη, όπως αφαιρεθή το σώμα του από της γης και δια τούτο απηγχονίσθη, ίνα χρησιμεύση εις παράδειγμα δια τους λοιπούς».
Του Γιώργη Γ. Παπαδόσηφου
