Η θέση του Ιράν στη Μέση Ανατολή και οι πολιτικές Κίνας και Ρωσίας στην περιοχή
Γράφει ο Γιώργος Μενεσιάν
Στις 27 Μαρτίου, η Κίνα και το Ιράν υπέγραψαν συμφωνία εικοσιπενταετούς στρατηγικής συνεργασίας. Η συμφωνία αυτή επιβεβαιώνει για ακόμη μια φορά την προσπάθεια της Κίνας να δημιουργήσει έναν ασιατικό άξονα συμμαχιών και να διεισδύσει στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία από την άλλη πλευρά, συνεργάζεται τόσο με την Κίνα όσο και με το Ιράν, αλλά ακολουθεί τη δική της στρατηγική στη Μέση Ανατολή. Τα ερωτήματα που προκύπτουν στο σημείο αυτό είναι τα εξής: ποια η θέση του Ιράν στη Μέση Ανατολή; Πώς επηρεάζει τις πολιτικές της Κίνας και της Ρωσίας; Ποιοι επιδιώκουν την μείωση της ιρανικής επιρροής στη Μέση Ανατολή και γιατί; Αυτά τα ερωτήματα θα εξετάσει το παρόν άρθρο.
Η στρατηγική του Ιράν
Όταν το Ιράν έγινε Ισλαμική Δημοκρατία το 1979, ξεκίνησε μια προσπάθεια εξαγωγής της ισλαμικής επανάστασης στον αραβικό κόσμο. Πολύ γρήγορα, η πολιτική αυτή αντικαταστάθηκε με μια πιο ρεαλιστική, εκείνη των συνεργασιών με τους Σιίτες, είτε αυτοί ανήκουν σε πολιτικές ελίτ (π.χ. στην Συρία), είτε είναι αντάρτες (π.χ. οι Houthis στην Υεμένη), είτε απλώς ένοπλες οργανώσεις (π.χ. η Hezbollah στον Λίβανο), αλλά και με δρώντες οι οποίοι μάχονται κατά του αντίπαλου Ισραήλ (π.χ. η παλαιστινιακή Hamas στη Λωρίδα της Γάζας).
Η στρατηγική αυτή οδήγησε στον ανταγωνισμό με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και στην δημιουργία ενός «σιιτικού τόξου» το οποίο ξεκινά από το Ιράν και καταλήγει στη Μεσόγειο Θάλασσα μέσω των Ιράκ, Συρίας και Λιβάνου. Άλλοι κάνουν λόγο για μια «σιιτική ημισέληνο» η οποία συμπεριλαμβάνει τις ανωτέρω χώρες συν τους Σιίτες του Μπαχρέιν και, κυρίως, τους Houthis στην Υεμένη. Εγώ θα προσθέσω και τις σιιτικές οργανώσεις σε Αφγανιστάν και Πακιστάν τις οποίες ελέγχει και εξοπλίζει η Τεχεράνη.
Επιτυχίες και αποτυχίες της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής
Βλέπουμε λοιπόν μια επέκταση του Ιράν στη Μέση Ανατολή την οποία δεν κατάφεραν να ανακόψουν το Ισραήλ και οι μοναρχίες του Κόλπου. Εξαίρεση αποτελεί το Μπαχρέιν όπου οι Σιίτες δεν κατάφεραν, το 2011, να εκθρονίσουν τον Σουνίτη μονάρχη τους. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες περιοχές όπου το Ιράν δεν κατάφερε να αποκτήσει την επιρροή που επιθυμούσε. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Αζερμπαϊτζάν, στο οποίο το Ιράν έστελνε μουλάδες για την ριζοσπαστικοποίηση του εκεί σιιτικού πληθυσμού, η Αλβανία, όπου υπήρξε μια αποτυχής προσπάθεια προσεταιρισμού των Μπεκτασήδων (οι οποίοι ωστόσο δεν είναι Σιίτες) και των Αλεβιτών, το Τατζικιστάν, όπου έγινε προσπάθεια ελέγχου των ντόπιων Σιιτών, αλλά και η Νιγηρία, όπου το Ιράν προσπαθεί να ενισχύσει πολιτικά το σιιτικό στοιχείο στα βορειοδυτικά της χώρας. Ανεπιτυχής υπήρξε και η προσπάθεια υποστήριξης του Κινήματος Polisario στην Δυτική Σαχάρα.
Είναι ωστόσο γεγονός ότι το Ιράν έχει καταφέρει πολλά, παρά την απομόνωσή του: σήμερα το Ιράν έχει στείλει δεκάδες σιιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις, αλλά και στελέχη της Φρουράς των Επαναστατών στην Συρία. Οι σύμμαχοί του στην Υεμένη (οι Houthis) άντεξαν, παρά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Σαουδαράβων, και συνεχίζουν να ελέγχουν το μεγαλύτερο τμήμα της βορείου Υεμένης. Στον Λίβανο, η Hezbollah παραμένει ο ισχυρότερος ένοπλος δρώντας, ενώ στο Ιράκ η σιιτική πολιτοφυλακή συνεχίζει ανενόχλητη τις δράσεις της, παρά την απόφαση της νέας κυβέρνησης να προσεγγίσει τις ΗΠΑ.
Τα όρια της πολιτικής του Ιράν στην Μέση Ανατολή
Η παρουσία ωστόσο του Ιράν στις χώρες αυτές δεν είναι απαραίτητα μόνιμη. Η αναθεωρητική και επεκτατική πολιτική που η Τεχεράνη ακολουθεί, έχει και τα όριά της για δύο λόγους: πρώτον, οι κυρώσεις τις οποίες επέβαλαν οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην ιρανική οικονομία και τα προβλήματα αυτά επιδεινώθηκαν εξαιτίας της πανδημίας του κορoνοϊού. Ακόμη και αν προκύψει μια νέα συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, οι ΗΠΑ δεν θα σταματήσουν να εμποδίσουν την ιρανική επέκταση στη Μέση Ανατολή διότι αυτή απειλεί τους συμμάχους τους (βλ. Ισραήλ και Σαουδική Αραβία) και ενισχύει την σεκταριστική βία και τρομοκρατία. Δεύτερον, υπάρχουν δύο ομάδες κρατών οι οποίες αντιστέκονται στη δημιουργία του λεγόμενου «σιιτικιού τόξου». Η πρώτη ομάδα κρατών είναι ο άξονας Σαουδικής Αραβίας – Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και των συμμάχων τους (Μπαχρέιν, Ιορδανία, Υεμένη) με τον οποίο το Ιράν βρίσκεται σε έναν «πόλεμο δια αντιπροσώπων» εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία.
