Καλικάντζαροι, ταξίδι στην νεοελληνική μυθολογία
<<φεύγετε να φεύγομε γιατ’ έρχετ’ ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του….>>
Απ’ την παραμονή των Χριστουγέννων στις 24 του Δεκέμβρη μέχρι και τα άγια Θεοφάνια στις 6 του Γενάρη είναι δώδεκα μέρες ,γνωστές σαν Δωδεκαήμερο ή Δωδεκάμερο. Σ’ αυτό το διάστημα γιορτάζουμε τρείς μεγάλες γιορτές που έχουν σχέση με το Χριστό-τα Χριστούγεννα ,την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια ή Φώτα. Τα Χριστούγεννα για τη γέννηση του Χριστού ,την Πρωτοχρονιά για την περιτομή του αλλά και την αρχή του χρόνου, και τα Θεοφάνια για την βάφτιση του.
Επειδή από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα ο Χριστός είναι ακόμη αβάφτιστος, είναι και <<τα νερά αβάφτιστα>>. Έτσι βρίσκουν ευκαιρία οι καλικάντζαροι να αλωνίζουν τον κόσμο.
Τα περίεργα αυτά γεννήματα της φαντασίας του Καλικάντζαροι, ταξίδι στην νεοελληνική μυθολογία ήταν δαιμόνια που ανέβαιναν στην γη σε τακτά χρονικά διαστήματα, κυρίως στην διάρκεια του δωδεκαημέρου μεταξύ παραμονής των Χριστουγέννων και της παραμονής των Θεοφάνιων.
Λαϊκές δοξασίες για τα δαιμόνια του δωδεκαημέρου αναφέρει πρώτος ο Αλλάτιος τον 17ο αιώνα, ενώ έχουν διάφορα ονόματα με γνωστότερο και ευρύτερα διαδεδομένο το καλικάντζαρος, καλκάνι ,καρκάντζολος κ.λ.π. Αυτόν τον τελευταίο τύπο δανείστηκαν οι Αλβανοί σχηματίζοντας τη λέξη καρκαντζιόλι, οι Τούρκοι το καρά κοντζόλ και οι Βούλγαροι το κοροκοντζέρε και κερεκοντζούλ. Στα κοινά ονόματα τους ανήκουν και τα –παγανά ,παρωρίτες, βουρβούλακες (που σημαίνει και τους βρυκόλακες),πλανήταροι (Κύπρος), Τσιλικρωτά (Μάνη), καλιοντζήδες (Ζαγόρι)κ.α
Περί της ετυμολογίας της ονομασίας Καλικάντζαρος υπάρχουν πολλές απόψεις.
Ανάμεσα τους από το ουσιαστικό καρκά(ν)τζι=καμένο , ξερό + το μεγεθυντικό <<αρος>>, Κι’ ακόμα από το ουσιαστικό καλίκι = υπόδημα και άντζα= η κνήμη, από τα παπούτσια που φορούσαν. Επίσης και ο συνδυασμός του καλός + κάνθαρος (σκαθάρι). Το σίγουρο πάντως είναι ότι η προσωνυμία – Καλι- (καλός ,κάλος) εξευμενίζει τα πνεύματα και τα καλοπιάνει. Όπως π.χ. συνηθίζουμε να λέμε την τρικυμία, φουρτούνα η το ξύδι ,γλυκάδι και τις Ερινύες ,Ευμενίδες. Η ονομασία παγανά έχει να κάνει με την λέξη <<pagano>> δηλαδή ειδωλολάτρης.
Ας δούμε λοιπόν πως τους φαντάζεται και τι πιστεύει γι’ αυτούς ο ελληνικός λαός. Οργιάζει κυριολεκτικά η λαϊκή φαντασία σχετικά με την εμφάνιση τους <<είναι σαν τους ανθρώπους ,όμως μαύροι κι άσχημοι και πολύ ψηλοί και φορούν σιδεροπάπουτσα>> πιστεύουν μερικοί. Γι’ άλλους είναι <<μαυριδεροί με κόκκινα μάτια ,τράγινα πόδια , με χέρια σαν της μαϊμούς και με τριχωτό όλο το σώμα >>.Άλλοι πάλι τους θέλουν <<κουτσούς ,στραβούς μονοπόδαρους.>>.
Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι ο λαός πιστεύει ότι καλικάντζαροι γίνονται τα παιδιά που γεννιούνται ανήμερα τα Χριστούγεννα .Γιατί τότε σημαίνει πως η σύλληψη τους έγινε του Ευαγγελισμού ,την ίδια μέρα με τη σύλληψη του Χριστού, πράγμα που για κάθε χριστιανό είναι αμάρτημα βαρύτατο.
Όλο το χρόνο οι καλικάντζαροι ζουν κάτω από τη γη και προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που τη βαστάει, είτε πελεκώντας το με τσεκούρια είτε ροκανίζοντας το με μακριά και σουβλερά τους δόντια .Μα εκεί που λίγο θέλει να πέσει το δέντρο, να γκρεμιστεί μαζί του και η γη, να σου φτάνουν τα Χριστούγεννα. Τότε οι καλικάντζαροι ξεχύνονται στον Απάνω Κόσμο μέχρι τα Φώτα. Όταν ξαναγυρίζουν στα σπλάχνα της γης , βρίσκουν το δένδρο ακέραιο πάλι και ξαναρχίζουν το ροκάνισμα μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα. Και τι δεν κάνουν οι καλικάντζαροι, σαν ξεπροβάλουν ένας ένας από τις τρύπες τους πάνω στη γη΄ έτσι και νυχτώσει ,αρχίζουν και τριγυρίζουν στην εξοχή στους μύλους ,κατεβαίνουν στο χωριό μήπως και μπουν στα σπίτια. Ωστόσο κανένα κακό δεν στάθηκε στον Κόσμο, που ο άνθρωπος να μην προσπαθεί να βρει τη γιατρειά του. Η φωτιά είναι αυτό που τρέμουν και φοβούνται περισσότερο, αυτή τους διώχνει μακριά .Μέρα και νύχτα λοιπόν όλο το Δωδεκαήμερο η φωτιά δεν σβήνει στην οικογενειακή εστία. Ο νοικοκύρης του σπιτιού έχει διαλέξει ένα χοντρό ξύλο από αγκαθερό δέντρο, γιατί τα αγκάθια διώχνουν τα δαιμόνια.
Οι καλικάντζαροι τώρα που διαβάζετε αυτές τις γραμμές ετοιμάζονται για το αιώνια επαναλαμβανόμενο ταξίδι τους από τα έγκατα της γης στην επιφάνεια, ξεμυτίζοντας –σύμφωνα με τον μύθο- την ώρα της ακολουθίας των Ωρών, το ξημέρωμα των Χριστουγέννων .Μένει να αναρωτιόμαστε αν στον αιώνα του διαδυκτίου και των fast foods αξίζει να μιλάμε για καλικάντζαρους….
Βιβλιογραφία
1.Βελούδιος Θάνος –αερικά ,ξωτικά και καλικάντζαροι(ιδιωτική έκδοση χωρίς ημερομηνία).
2.Λουκάτος Δημήτρης –Χριστουγεννιάτικα και των γιορτών (εκδ.Φιλιππότη, Αθήνα 1984)
- Πολίτης Νικόλαος –παραδόσεις του ελληνικού λαού Α’ & Β’ (εκδ. Γράμματα ,Αθήνα 1994)
- Τσοτάτου –καρβέλη Αικατερίνη-Λαογραφικό ημερολόγιο (εκδ. Πατακη ,Αθήνα 1986)
Άρθρο της ΕΛΕΝΗ Δ.ΜΟΥΡΚΟΓΙΑΝΝΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ,ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ Msc.
