Συνέντευξη από τον Θεολόγο και Συγγραφέα Γιώργο Ν. Φουκαδάκη: «Ο Άγιος Παΐσιος μας προετοίμαζε για τα σημεία των καιρών»
Με ιδιαίτερη χαρά το greekaffair.news παρουσιάζει τη συνέντευξη που παραχώρησε ο Θεολόγος και Συγγραφέας Γιώργος Φουκαδάκης στον δημοσιογράφο Κυριάκο Τσικορδάνο.
Με έναυσμα το βιβλίο του «Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης. Η ζωή του και το έργο του» ο κ. Φουρκαδάκης μας μίλησε για την επίσκεψή του στο Άγιο Όρος, τη συνάντησή του με τον Άγιο Παΐσιο στο Ησυχαστήριο του στον Άγιο Ιωάννη του Θεολόγου στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης, αλλά και τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια, καθώς και την εμπειρία και τις αναμνήσεις του από τα χρόνια στα σχολεία όπου ασκεί το λειτούργημα του καθηγητή. Παράλληλα αναφέρθηκε στα φοιτητικά χρόνια και στην εποχή που συνέγραψε τη διπλωματική του εργασία με θέμα «Η ασθένεια και ο θάνατος κατά τους Γέροντες Παΐσιο τον Αγιορείτη, Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη και Ιάκωβο Τσαλίκη» αλλά και στην απόφασή του να συγγράψει «με την ευλογία» του Αγίου το συγκεκριμένο βιβλίο.
Μια κατάθεση ψυχής που προκαλεί συγκίνηση και δίνει κίνητρα να ψάξουμε μέσα μας να βρούμε την αλήθεια, τη δύναμη να παλέψουμε και να νικήσουμε ακολουθώντας ή μάλλον ακούγοντας τα λόγια του Αγίου «Στα δύσκολα χρόνια θα δημιουργηθεί μία αδελφοσύνη πολύ δυνατή. Εμείς τώρα πρέπει να στηριχθούμε πιο πολύ στην προσευχή και με αυτήν να πολεμήσουμε το κακό. Αν υπήρχε μετάνοια, τα πράγματα θα είχαν τακτοποιηθεί. Μετάνοια και Εξομολόγηση, αυτά χρειάζεται σήμερα ο κόσμος. Οι άνθρωποι σήμερα έδωσαν πολλά δικαιώματα στον Διάβολο και απέκτησε μεγάλη εξουσία στον κόσμο. Η Εκκλησία όμως και ο μοναχισμός της θα εμποδίσει τα σχέδια του. Ο λογισμός μου λέει πως δεν θα αφήσει ο Θεός. […] Θα σηκωθεί ακόμη λίγη φουρτούνα, θα πετάξει έξω κονσερβοκούτια, σκουπίδια, όλα τα άχρηστα, και μετά θα ξεκαθαρίσουν τα πράγματα».
κ. Φουκαδάκη καταρχάς θα ήθελα να σας καλωσορίσω στο greekaffair και να σας ευχαριστήσω πολύ που δεχτήκατε να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.
Χαίρετε! Σας ευχαριστώ πολύ, αγαπητέ κύριε Κυριάκο Τσικορδάνε, για την τιμή να συνομιλήσουμε για τους αναγνώστες του greekaffair.news, του ωραίου ψηφιακού περιοδικού σας.
Θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συνέντευξή μας πιάνοντας το νήμα της ζωής σας από την αρχή και να μας πείτε πού γεννηθήκατε και πού ζήσατε τα πρώτα σας βιώματα ως παιδί; Περιγράψτε μας τις αναμνήσεις σας από τα χρόνια εκείνα.
Αν και είναι αρκετά δύσκολο για μένα να γυρίσω πίσω στον χρόνο και στις αναμνήσεις μου για να φέρω στον νου μου, να βιώσω και να δημοσιοποιήσω με τον λόγο μου γεγονότα της ζωής μου, χαρούμενα και δύσκολα, θα το προσπαθήσω για πρώτη φορά.
Γεννήθηκα στον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου, όπου είχαν βρεθεί οι γονείς μου για μια βόλτα, αναμένοντας τον ερχομό του δεύτερου παιδιού τους στον κόσμο. Με ένα ταξί, από τη λίμνη πήγαν στο εκεί νοσοκομείο, όπου γεννήθηκα.
Μεγάλωσα όμως σε ένα όμορφο παραθαλάσσιο χωριό, την Παχιά Άμμο Ιεράπετρας, στο βόρειο μέρος της Κρήτης, δύο χιλιόμετρα από την «Πομπηία της μινωικής Κρήτης» τα Γουρνιά, με θέα το μαγευτικό Φαράγγι του Χα, με ωραίο ξηρό κλίμα και ισχυρούς ανέμους.
Στη γειτονιά μας υπήρχε πληθώρα ζωής. Δίπλα στο σπίτι μας, στην αριστερή του πλευρά, υπήρχε το Καφενείο του παππού μου Μιχάλη που ήταν και φούρνος της γειτονιάς. Ήταν ένας χώρος συνάντησης ίδιων θαμώνων, για να πιουν καφέ ή ρακί με κάποιο μεζέ. Στη δεξιά πλευρά του σπιτιού υπήρχε ένα Παντοπωλείο όπου πηγαίναμε και αγοράζαμε καραμέλες, σοκολάτες και χύμα μπισκότα μιράντα. Το είχε μια γριούλα, η Φροσύνη, χήρα, πολύ πιστή γυναίκα, αλλά κάπως απότομη. Ακριβώς δίπλα μας έμενε ο Μηνάς με την οικογένειά του, ο οποίος έπαιζε πολύ καλό βιολί και τραγουδούσε χαρούμενα. Οι ήχοι του ακόμα αντηχούν μέσα μου. Απέναντι σε ένα δρομάκι η Σταματίνα είχε ένα μεγάλο ξυλόφουρνο, όπου τις Κυριακές και τις γιορτές πήγαινε όλη η γειτονιά τα ταψιά με κρέας και πατάτες ή άλλες φορές φούρνιζε ψωμιά και παξιμάδια. Λίγο παραπάνω έμενε η οικογένεια ενός που από παιδί είχε ζήλο προς τον Θεό και έγινε ιερομόναχος και Ηγούμενος στην ονομαστή Μονή Καψά, ο Μεθόδιος Περάκης. Ακριβώς απέναντι από το Καφενείο έμενε ένας μεγαλύτερος από μένα, ο Νίκος, ο οποίος διάβαζε πολύ και έγινε γιατρός και διευθυντής της πνευμονολογικής κλινικής στο Βενιζέλειο νοσοκομείο. Πριν την εκκλησία υπήρχε ένα άλλο μικρό Παντοπωλείο, της Μαρίκας. Θυμάμαι μικρός που ο γιος της Μανώλης βρήκε πολλές μπάλες που έπεσαν από ένα φορτηγό, τις παρέδωσε και εκείνοι του χάρισαν αρκετές από αυτές.
Κάθε βράδυ στη γειτονιά, απέναντι από το σπίτι μας σε κάποια σκαλιά και σε ένα ψηλό πεζοδρόμιο, μαζεύονταν πολλές κυρίες και λίγοι κύριοι για να κοινωνήσουν ζωή και να συζητήσουν. Οι επισκέπτες της γειτονιάς ενσωματώνονταν σ’ αυτή την όμορφη παρέα και μετάγγιζαν τις δικές τους εμπειρίες. Ποτέ δεν τους άκουσα να κουτσομπολέψουν, να σχολιάσουν αρνητικά κάποιον. Εμείς, τα παιδιά, τους ακούγαμε και ντρεπόμασταν να μιλήσουμε. Θυμάμαι πως υπήρχε χαρά σε όλους.
Ως παιδιά, τραγουδούσαμε συνεχώς λαϊκά και κρητικά τραγούδια. Τα βιολιά, είχαμε πολλούς εκλεκτούς βιολάτορες στο χωριό, και ο χορός ήταν το κυρίαρχο της ζωής μας. Συγκεντρωνόταν όλο το χωριό στα κάτω καφενεία για να διασκεδάσουν. Η αγάπη μου για τη μουσική και το τραγούδι συνεχίζεται έως σήμερα. Γενικά υπήρχε πολλή χαρά στη ζωή μας.
Πόσο ευλογημένο θεωρείτε τον εαυτό σας που μεγαλώσατε την εποχή που τα παιδιά ακόμη μπορούσαν και έπαιζαν ελεύθερα στις αλάνες χωρίς φόβο σε σχέση με τα παιδιά του σήμερα;
Πράγματι, ως παιδιά γυρίζαμε ανέμελα όλο το χωριό, χωρίς να φοβόμαστε. Παίζαμε πολύ, τραγουδούσαμε, κάναμε όνειρα για τη ζωή μας. Ο Μπλεκ ήταν ο αγαπημένος μου ήρωας. Το ποδόσφαιρο με ενθουσίαζε. Είχαμε τρία γήπεδα-χωράφια, την αυλή της εκκλησίας και την αυλή του σχολείου. Σε αυτά μαζευόμασταν όλα τα παιδιά του χωριού για το ποδόσφαιρο. Παίζαμε χωρίς διαιτητή και χωρίς οφσάιντ. Στην τηλεόραση βλέπαμε κάποια συγκεκριμένα έργα, αγώνες ποδοσφαίρου και στίβο. Η καλύτερη φάση μας ήταν τα Καλοκαίρια που γινόταν το Παγκόσμιο Κύπελλο ποδοσφαίρου ή οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Παρακολουθούσαμε όλους τους αγώνες.
Τα Καλοκαίρια περνούσαμε όλη τη μέρα μας στη θάλασσα, κάνοντας κολύμπι και παίζοντας μπάλα στην άμμο. Ήμασταν όλοι δεινοί κολυμβητές. Μια φορά όμως ένας μεγαλύτερός μας, ο Αντώνης, κάνοντας μια βουτιά με το κεφάλι, τραυματίστηκε θανάσιμα. Θυμάμαι που μετά από ένα μήνα ο ιερέας μάς διάβασε κλαίγοντας στην εκκλησία ένα γράμμα του από το νοσοκομείο της Αθήνας, όπου μας έγραφε πως σύντομα θα γινόταν καλά και θα ερχόταν κοντά μας. Μετά όμως από ένα χρόνο πέθανε. Ήταν ένα συγκλονιστικό γεγονός για όλα τα παιδιά του σχολείου.
Σήμερα τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν κλεισμένα στις πολυκατοικίες, με ηλεκτρονικές συσκευές και τηλεόραση. Στις πόλεις υπάρχει πολύς φόβος για τον άλλο, πολυκοσμία, θόρυβος, πολλά αυτοκίνητα, καυσαέριο. Πάντα όμως η παιδική ηλικία είναι όμορφη, τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Μάλιστα, γράφοντας για τους δύο σύγχρονους Αγίους, προσπάθησα να βρω όσο περισσότερα στοιχεία μπορούσα από τα παιδικά τους χρόνια.
Μεγαλώνοντας, τον καιρό της εφηβείας, ποια ήταν η σχέση που είχατε με τους γονείς σας; Ζούσατε μέσα σε ένα ήρεμο και γαλήνιο περιβάλλον για την εποχή εκείνη;
Ήταν η εποχή μιας ήρεμης επανάστασης. Διάβαζα πολύ γιατί ήθελα να φύγω, να κάνω πράγματα, να γνωρίσω τη ζωή. Υπήρχε μια ωραία σχέση με τον πατέρα μου, την αδελφή μου, τον παππού και τη γιαγιά μου. Η μητέρα μου δε ζούσε τότε. Είχαν προλάβει όμως να χαραχθούν μέσα μου πολλές εικόνες, οι περισσότερες όμορφες, που μέχρι σήμερα με συντροφεύουν. Ο πατέρας μου έβγαζε αρκετά χρήματα από το λεωφορείο και ζούσαμε αρκετά άνετα. Το ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον ήταν γεμάτο με μουσική και τραγούδι, με παιδικές φωνές. Είχα πολλή ελευθερία. Ο πατέρας ήταν πολύ ελεύθερος άνθρωπος, ήρεμος, έξυπνος, με εμπειρία από το πανεπιστήμιο της ζωής. Με εμπιστευόταν. Πολλές φορές, μετά την εργασία του, με έπαιρνε μαζί του στα χωράφια μας, όπου βοηθούσα στο φύτεμα ελαιόδεντρων. Τα ποτίζαμε και εκείνος καμάρωνε τα «έργα των χειρών του». Εμένα όμως δε μου άρεσε καθόλου η αγροτική ζωή, τα χωράφια κ.λπ. Ήθελα να φύγω από αυτά.
Το σπίτι μας ήταν ο καθημερινός χώρος συναντήσεων των νέων της γειτονιάς. Τραγουδούσαμε και συζητούσαμε με ωριμότητα. Βγαίναμε ως έφηβοι έξω και πηγαίναμε όπου θέλαμε, χωρίς να χρειάζεται να μας βάζει κάποιος όρια. Επιστρέφαμε νωρίς στο σπίτι. Τρώγαμε όλοι μαζί, κυρίως το βράδυ. Ακούγαμε από τον πατέρα μου πολλές όμορφες ιστορίες από την καθημερινότητά του. Ήταν κυρίαρχο γεγονός το να μας λέει ιστορίες, τις οποίες του άρεσε συχνά να επαναλαμβάνει.
Η μόνη δύσκολη φάση μου ήταν τότε που διάβαζα ατέλειωτες ώρες για τις πανελλήνιες εξετάσεις και είχα αρκετό άγχος. Είχα το δικό μου χώρο, το αυτόνομο μεγάλο σαλόνι. Τότε έμαθα να πίνω καφέ φραπέ για να παραμένω ξάγρυπνος πολλές ώρες. Περισσότερο διάβαζα τη νύχτα. Δεν είχα καθόλου χρόνο για συγκρούσεις. Στο γραφείο μου είχα μία επιγραφή από την Αινειάδα του Βιργίλιου: «Durate, et vosmet rebus servate secundis» (Υπομένετε και διατηρείτε τους εαυτούς σας για ευτυχισμένες μέρες). Είχα φοβερή, απίστευτη εσωτερική δύναμη.
Ποια ήταν η σχέση σας με το σχολείο και τα γράμματα τα αγαπούσατε; Η ανάγνωση βιβλίων ήταν κάτι που σας άρεσε από μικρό παιδί;
Πήγα στο Δημοτικό σχολείο της Παχιάς Άμμου. Κάθε πρωί χτύπαγε η καμπάνα της εκκλησίας για να πάμε στο σχολείο. Η κυρία Νίκη, η δασκάλα μας, ήταν ήρεμη, γελαστή, γλυκιά, ευαίσθητη, όμορφη ψυχή και μας έκανε έως την Τετάρτη τάξη. Μας έπαιζε τραγούδια με ένα ακορντεόν και τραγουδούσαμε όλα τα παιδιά μαζί. Το αγαπημένο μου μάθημα ήταν η Ιστορία (Το περασμένο Καλοκαίρι συνάντησα την αγαπημένη μου δασκάλα στην εκκλησία του χωριού. Εκείνη συγκινήθηκε που με είδε).
Ο διευθυντής του σχολείου όμως ήταν απίστευτα αυστηρός, σκληρός ως άνθρωπος, τον οποίο τρέμαμε. Ακόμα θυμάμαι τη βέργα που είχε επάνω στο γραφείο της τάξης, την οποία με το παραμικρό χρησιμοποιούσε. Δε μας επέτρεπε να βγαίνουμε από τα σπίτια μας και να παίζουμε. Ερχόταν με τη μηχανή του από ένα διπλανό χωριό που έμενε και αλίμονο σε όσους έβλεπε έξω. Δε θα ξεχάσω ποτέ τον θόρυβο της μηχανής του!
Στο σχολείο διάβαζα τα μαθήματά μου, ήμουν επιμελής. Υπήρχαν διαστήματα που διάβαζα πολύ εξωσχολικά βιβλία, ιδίως το Καλοκαίρι, αν και σε κάπως αργό ρυθμό. Μου άρεσαν τα βιβλία του Λουντέμη και του Καζαντζάκη. Είχα διαβάσει όλα τα βιβλία τους. Είχα ακούσει πως όταν διαβάζεις λογοτεχνικά βιβλία, γίνεσαι καλός στην Έκθεση. Το κυρίαρχο όμως της παιδικής μου ζωής ήταν το ποδόσφαιρο. Γι’ αυτό στην ηλικία αυτή είχα αποφασίσει να γίνω ποδοσφαιριστής.
Στο Γυμνάσιο, με ενθουσίαζε ο θεολόγος μας Μάρκος Καλύβας. Μας αγαπούσε και μας έπαιζε μουσική με το βιολί του. Μας τόνιζε πως είμαστε μοναδικές και ανεπανάληπτες προσωπικότητες, και πρότασσε στην αναφορά του ονόματός μας το κύριε!
Εκτός από Θεολογία έχετε σπουδάσει και δημοσιογραφία. Αυτό πώς προέκυψε, είχατε σκεφτεί αλλιώς το μέλλον στο πίσω μέρος του μυαλού σας πριν ακολουθήσετε τον δρόμο της εκπαίδευσης;
Με είχαν καλέσει για να εργαστώ ως αναπληρωτής σε ένα Γυμνάσιο στο Παγκράτι. Από παλιά υπήρχε ένας πόλεμος προς το μάθημα των θρησκευτικών: μείωση ωρών, δευτερεύον μάθημα, φωνές για να αφαιρεθεί από το ωρολόγιο πρόγραμμα των μαθημάτων του Λυκείου κ.λπ.. Αυτό με στενοχωρούσε και με κούραζε. Ενδιαφερόμουν να έχω μια εναλλακτική πρόταση.
Η δημοσιογραφία με γοήτευε και σκεφτόμουν να κάνω τις σχετικές σπουδές και στη συνέχεια να εργαστώ επαγγελματικά σε κάποια εφημερίδα ή στην τηλεόραση που μου άρεσαν περισσότερο. Από τη σχολή, μπορούσες εύκολα να εργαστείς στα διάφορα μέσα επικοινωνίας. Μου άρεσαν τα πολιτικά, τα κοινωνικά και τα εκκλησιαστικά θέματα.
Με το που τέλειωσα τη σχολή δημοσιογραφίας, πήρα μόνιμο διορισμό για τη Ρόδο και μετά από ένα χρόνο επέστρεψα στην Αθήνα. Η θεολογία με γοήτευε περισσότερο από κάθε άλλο. Το να διαβάζω θεολογικά βιβλία, να ακούω ομιλίες, να κάνω συζητήσεις είναι για μένα συγκλονιστικό. Λες και ήμουν φτιαγμένος γι’ αυτό. Οπότε η καρδιά με πήγε προς τα εκεί.
Η δημοσιογραφία όμως με έμαθε να χειρίζομαι σωστά τον λόγο, γραπτό και προφορικό. Να έχει ποιότητα η γραφή μου, με ωραίες λέξεις, συμπύκνωση νοημάτων, να είναι όπως μας έλεγε ένας «μασίφ». Η δημοσιογραφική έρευνα είναι επιστημονική έρευνα, με καθαρό νου, αντικειμενικότητα, πληρότητα, αξιολόγηση πληροφοριών, για να σε οδηγήσει στην αλήθεια. Στον προφορικό λόγο, στο μάθημα της αγωγής του λόγου μάθαμε τεχνικές για να μιλάμε καλύτερα. Αποκτήσαμε πολύπλευρες, σφαιρικές γνώσεις ώστε να κατανοούμε διάφορους τομείς της ζωής (εξωτερική πολιτική, οικονομία, άμυνα, θέατρο, κοινωνικά θέματα κ.λπ.). Χωρίς τη δημοσιογραφία δε θα ήμουν αυτός που είμαι. Με βοήθησε ως καθηγητή και αργότερα ως διευθυντή Λυκείου. Απέκτησα μια άνεση στο να σταθώ απέναντι σε κόσμο.
Η Θεολογία πώς εμφανίζεται στο δρόμο σας; Είχατε από μικρός ιδιαίτερη σχέση με τη θρησκεία και την εκκλησία για παράδειγμα διαβάζατε από μικρός πατερικά κείμενα;
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου ήταν ογδόντα μέτρα από το σπίτι μας. Είχε ωραίο προαύλιο που το είχαμε μετατρέψει σε παιδική χαρά! Παίζαμε εκεί μπάλα, κυνηγητό και κρυφτό. Ιερέας ήταν ο παπα-Μιχάλης Πετράκης, έγγαμος, με πολύ ανοιχτό πνεύμα. Έπαιζε μαζί μας μπάλα, ήταν χαρούμενος, έκανε μπάνιο μαζί μας στη θάλασσα και μας έδωσε τις πρώτες θεολογικές γνώσεις. Αργότερα έφυγε για την Αθήνα, όπου σπούδασε Θεολογία. Τον αντικατέστησε ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος Ανδρουλάκης, ο οποίος αργότερα στη Μονή Παναγίας Εξακουστής και στο Βαχό έκανε πνευματικά άλματα, με οσιότητα βίου και χαρισμάτων, γνωστός πλέον σε όλη την Ελλάδα. Μας έκανε κατηχητικό, μας έλεγε ωραίες ιστορίες με παραστατικό τρόπο και μας μάθαινε να ψέλνουμε. Συμμετείχε έντονα στην κοινωνική ζωή, προσφέροντας ο ίδιος τα υλικά για να γίνουν με τσιμέντο οι δρόμοι του χωριού και τον θυμάμαι να εργάζεται ο ίδιος σκληρά.
Όλο το χωριό συμμετείχε στις χαρές και στις λύπες. Στις κηδείες, τα παιδιά κρατάγαμε τα εξαπτέρυγα μπροστά από τον παπά και τους ψάλτες. Στις λειτουργίες, μαζί με άλλα αγόρια του χωριού, μπαίναμε στο ιερό του ναού και κρατάγαμε τις λαμπάδες. Δεν φοράγαμε όμως τα άμφια που φοράνε σήμερα στο ιερό τα παπαδάκια. Πολλές φορές τσακωνόμασταν για το ποιος θα κρατήσει τις λαμπάδες ή το θυμιατό για να συνοδεύσει τον παπά με το Ευαγγέλιο ή τα Άγια.
Η προγιαγιά μου Δέσποινα, από την πλευρά της μητέρας μου, που έμενε στο σπίτι μας ήταν πολύ πιστή. Την έβλεπα να κάνει μετάνοιες, να νηστεύει, να πηγαίνει στην εκκλησία, να προσεύχεται, να ψάλλει, να ανάβει το καντηλάκι. Στο δωμάτιό της ήταν το εικονοστάσι. Τη θυμάμαι πάντα με ευλάβεια. Η θυσία της, η προσφορά της, η αγάπη της!
Είστε πτυχιούχος του τμήματος Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου είχατε την ευλογιά και την θεία πρόνοια να συναντήσετε μεγάλους δασκάλους όπως οι Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, Ν. Νησιώτης, Ν. Μπρατσιώτης, Κ. Παπαπέτρου κ.ά. αλλά και σπουδαίους συμφοιτητές. Θα ήθελα να μας πείτε κ. Φουκαδάκη τι αναμνήσεις έχετε από εκείνα τα χρόνια και ποιες οι εμπειρίες που αποκομίσατε μέσα από τις σπουδαίες συναντήσεις που κάνατε με τους τόσο μεγάλους δασκάλους εκείνο το διάστημα;
Τα φοιτητικά χρόνια ήταν τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μου. Μέναμε στα Άνω Ιλίσια, κοντά στην Πανεπιστημιούπολη, πολλοί συμφοιτητές στη γειτονιά. Διαβάζαμε πολύ, παίζαμε και εκεί ποδόσφαιρο. Μάλιστα είχαμε νικήσει στον τελικό της Πανεπιστημιάδας την Ιατρική και είχαμε πάρει το κύπελλο. Μαζευόμασταν σε σπίτια και κάναμε ατέλειωτες συζητήσεις. Ονειρευόμασταν. Οργανώναμε αναβάσεις στον Υμηττό. Είχαμε μηχανάκια και πηγαίναμε εκδρομές στη Γλυφάδα, στη Βάρκιζα, στον Ωρωπό κ.λπ. Όλοι οι φοιτητές της Θεολογίας γνωριζόμασταν. Κάναμε πολλές εκδηλώσεις στη Φοιτητική Εστία και αλλού. Κάποιοι συμφοιτητές μας έπαιζαν μουσική και τραγουδούσαν. Έρχονταν συχνά κάποιοι καθηγητές μας, όπως ο Νίκος Νησιώτης ο οποίος ήταν καλός χορευτής.
Είναι αλήθεια πως βρέθηκαν στον δρόμο της ζωής μου σπουδαίοι δάσκαλοι στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο τμήμα Θεολογίας. Ήταν πρόσωπα που μας αγάπησαν και είχαν υψηλό επίπεδο γνώσεων και άνωθεν σοφία. Δεν αντιλαμβανόμασταν πόσο μεγάλοι ήσαν και χάσαμε την ευκαιρία να τους προσεγγίσουμε περισσότερο. Ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος Γιαννουλάτος μας δίδασκε Ιστορία Θρησκευμάτων και μας έμαθε να βλέπουμε με σεβασμό τις άλλες θρησκείες. Ο Νίκος Νησιώτης, μαθητής του ψυχαναλυτή Καρλ Γιουγκ, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων, πρόεδρος της εφορείας της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, μόνιμος αντιπρόσωπος στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή με έδρα τη Λωζάνη. Ο Νικόλαος Μπρατσιώτης, αδύνατος, ψιλός, ρήτορας, προσεκτικός στη διατροφή του, φαινόταν πολύ νεότερος από την ηλικία του. Ο ίδιος δεν είχε δικά του παιδιά και μας αγαπούσε όλους τους φοιτητές του. Ήταν συγκλονιστική η αγάπη του! Ο Μέγας Φαράντος μας δίδασκε χριστιανική ηθική και έδινε φιλοσοφική και επιστημονική χροιά στα μαθήματα του. Ήταν και καθηγητής φιλοσοφίας στη Βόννη και είχε μια αφιέρωση στην επιστήμη. Ο Κωνσταντίνος Παπαπέτρου γέμιζε το μεγάλο αμφιθέατρο στο μάθημά του, γιατί έρχονταν να τον παρακολουθήσουν από άλλες σχολές του Πανεπιστημίου. Ήταν ο κατεξοχήν φιλόσοφος της σχολής. Ο Στυλιανός Παπαδόπουλος μας έκανε το μάθημα για τους Πατέρες της Εκκλησίας με ένα τρόπο γλυκό, γλαφυρό, διαχέοντας την αγάπη του. Ήμασταν συμφοιτητές με τον γιο του, ο οποίος στο τέταρτος έτος των σπουδών έγινε μοναχός στη μονή Δοχειαρίου στο Άγιο Όρος με το όνομα Φιλόθεος. Άλλοι συμφοιτητές μας είναι σήμερα επίσκοποι.
Το 2014 γράψατε τη Διπλωματική σας Εργασία με θέμα «Η ασθένεια και ο θάνατος κατά τους Γέροντες Παΐσιο τον Αγιορείτη, Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη και Ιάκωβο Τσαλίκη» πείτε μας λίγο τι ήταν αυτό που σας οδήγησε να ασχοληθείτε με αυτό το θέμα;
Από μικρή ηλικία με απασχόλησε η ασθένεια και ο θάνατος, βιώνοντάς τα στο οικογενειακό περιβάλλον και στα πρόσωπα των συγχωριανών μου στην Κρήτη.
Ο Άγιος Παΐσιος με συγκλόνισε με το πως έβλεπε τις πολλές αρρώστιές του και τον θάνατο. Παρηγόρησε πολλούς ασθενείς και πονεμένους οι οποίοι είχαν στερηθεί αγαπημένα τους πρόσωπα. Ο ίδιος είχε αναφερθεί στον δικό του πόνο από τον καρκίνο ως το «πιο δύσκολο διάστημα της μοναχικής του ζωής». Ήθελε να επιστρέψει στο Άγιο Όρος για να κρυφτεί από τον κόσμο, αλλά το σχέδιο του Θεού ήταν να παραμείνει στον κόσμο και ο τάφος του στη Σουρωτή να γίνει παγκόσμιο προσκύνημα.
Ο Άγιος Πορφύριος στα δεκάξι του χρόνια στα Καυσοκαλύβια ζήτησε από τον Θεό να του «χαρίσει» μια σοβαρή ασθένεια, ένα καρκίνο, για να υποφέρει από αγάπη προς τον Κύριο και τον Σταυρικό πόνο Του. Πολλές φορές αργότερα ζήτησε τις αρρώστιες των επισκεπτών του για να μην υποφέρουν. Επέστρεψε στην Καλύβη της μετανοίας του στο Άγιο Όρος από αγάπη και για να αποφύγει τη δόξα του κόσμου.
Ο Άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης, ο οποίος έζησε στη μονή του Οσίου Δαβίδ στην Εύβοια, άρχισε να υποφέρει από τα πενήντα πέντε του χρόνια από πλήθος ασθενειών, τις οποίες θεωρούσε ότι του τις παραχώρησε ο Θεός για να ταπεινωθεί. Παρέδωσε το πνεύμα του την ώρα του «καθήκοντος» της εξομολόγησης, ενώ λίγο πριν είδε τον Όσιο Δαβίδ και τον Άγιο Ιάκωβο τον Αδελφόθεο που πήγαν να παραλάβουν την ψυχή του.
Οι Άγιοί μας είδαν την ασθένεια ως ευλογία του Θεού. Μου έκανε εντύπωση το ότι τους επισκέπτονταν, αν και κατά κόσμο οι ίδιοι ήταν αγράμματοι, Πατριάρχες, καθηγητές Πανεπιστημίου, ανώτατοι δικαστικοί, πλήθος κόσμου και γοητεύονταν. Αυτό με έκανε να θέλω να μελετήσω τη ζωή τους, τις ασθένειες και τον θάνατό τους, και να βρω καταρχήν τι ήταν αλήθεια από όσα ακούγονταν, έως ποιο σημείο υπήρχε η ανθρώπινη υπερβολή και ο μύθος, πού μοιάζουν και σε τι διαφέρουν μεταξύ τους.
Δέκα χρόνια σε λύκεια του κέντρου της Αθήνας. Διδάξατε Θεολογία και Φιλοσοφία θεωρείτε ήταν ένα μικρό σχολείο εμπειριών και γνώσεων για τη μετέπειτα πορεία σας ως θεολόγος αλλά και ως εκπαιδευτικός;
Τα πιο όμορφα χρόνια μου ως καθηγητής τα πέρασα στο 29ο Λύκειο της Αθήνας, στην οδό Αραχώβης και Ασκληπιού, στο Κέντρο της Αθήνας. Επίσης, εργάστηκα στο 13ο Λύκειο στο Παγκράτι, στο 1ο Πειραματικό Λύκειο στην Πλάκα, στο Εσπερινό στην Πλατεία Βάθης κ.λπ. Αγάπησα τα σχολεία όπου δίδαξα. Οι μαθητές και μαθήτριες είχαν υψηλό επίπεδο γνώσης και είχαμε καλή επικοινωνία. Οι συνάδελφοι με σέβονταν και είχα μια όμορφη σχέση μαζί τους. Με πολλούς συναδέλφους και μαθητές επικοινωνούμε έως σήμερα.
Το Κέντρο της Αθήνας με ενθουσιάζει και εκεί περιφερόμουν. Τα βιβλιοπωλεία ήταν κοντά στο σχολείο μου, στη Σόλωνος, από τα οποία αγόραζα συνεχώς νέα βιβλία. Όλα γίνονταν εκεί τριγύρω. Πολλά σεμινάρια και διαλέξεις, όπου απέκτησα πολύπλευρες γνώσεις. Κοντά στα πολιτικά δρώμενα. Επίσης, οι κινηματογράφοι, τα θέατρα, το Κολωνάκι για καφέ και ψώνια, η Ομόνοια, η Πλάκα, στου Ψυρρή, στο Σύνταγμα, στο Μοναστηράκι, η θέα της Ακρόπολης, τα Εξάρχεια όπου συναντούσαμε τους περισσότερους μαθητές μας.
Η Αθήνα τι σήμαινε ή σημαίνει ακόμη για εσάς; ποιες είναι οι αναμνήσεις που έχετε κρατήσει;
«Αθήνα ζαφειρόπετρα στης γης το δαχτυλίδι» (Κωστής Παλαμάς) ή το Φιλντισένιο καραβάκι του Μάνου Χατζηδάκη: «Καραβάκι μου ξεκίνα, πάμε πάλι στην Αθήνα, τραγουδάνε τα πουλιά στην Αττική…».
Στην Αθήνα χτυπά η καρδιά μου και θα χτυπά για πάντα! Εκεί σκίρτησε η καρδιά και ερωτεύτηκε. Ήταν το όνειρο, η αρχή του. Να φύγω από την επαρχία και να έρθω στην Αθήνα για να γνωρίσω ένα άλλο κόσμο, τον οποίο έβλεπα μέσα από τα έργα της τηλεόρασης. Είναι η πόλη των όμορφων φοιτητικών μου χρόνων, τα χρόνια της πρώτης νεότητας. Κάθε σπιθαμή του κέντρου της την αγαπώ, είναι γεμάτη με αναμνήσεις. Περπάτησα, ονειρεύτηκα, μου μεταγγίστηκε αιώνια νεότητα! Είναι οι φίλοι μου (συμφοιτητές, συνάδελφοι, μαθητές μου). Γνώρισα ανθρώπους από όλα τα μέρη της Ελλάδας και δέθηκα μαζί τους. Οι συναυλίες της, τα γήπεδα ποδοσφαίρου, τα καφέ της. Εκεί σπούδασα Θεολογία και πίστεψα αληθινά, γνώρισα τον Θεό και τους Αγίους Του. Γνώρισα ανθρώπους του πνεύματος και του Θεού (Χρ. Γιανναράς, Κ. Γεωργουσόπουλος, Α. Λεντάκης, Κ. Ζουράρις, π. Φιλόθεος Φάρος, Μεσογαίας Νικόλαος κ.λπ.).
Είναι ακόμα η πόλη, όπου δίδαξα, μόχθησα και έδωσα ένα κομμάτι του εαυτού μου. Θυμάμαι τη διευθύντριά μου κ. Ελένη στο 1ο Πειραματικό Λύκειο στην Πλάκα, λίγο πριν φύγω για την Κρήτη, που με κάλεσε και μου είπε: «Η Αθήνα σε χρειάζεται»! Μα είναι δυνατόν, σκέφτηκα, ολόκληρη Αθήνα να χρειάζεται εμένα; Ήταν η έκφραση της αγάπης της. Οι άνθρωποί της. Ο περισσότεροι μορφωμένοι, ευγενείς, γλυκύτατοι, ήσυχοι. Πόσο τους αγαπώ!
Υπάρχουν Έλληνες λογοτέχνες που έχουν ασχοληθεί στο έργο τους με θρησκευτικά θέματα όπως οι Παπαδιαμάντης, Καζαντζάκης, Παλαμάς, αλλά υπάρχουν και τα πατερικά κείμενα οι λόγοι του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού κ.ά. Ξεχωρίζετε κάποιον από τους λογοτέχνες για το έργο του και κάποια από τα πατερικά κείμενα; Πώς επηρεάζουν τη δική σας σκέψη στη συγγραφή ενός βιβλίου αλλά και γενικότερα στην ενασχόληση με τη θρησκεία;
Ο πολύ γνωστός σε όλους μας «Άγιος των ελληνικών γραμμάτων», ο «κοσμοκαλόγερος» από τη Σκιάθο, «η κορυφή των κορυφών» (Καβάφης), ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γοητεύει κάθε ψυχή. Τα έργα του: Η Φόνισσα, Η Γυφτοπούλα, Η Μετανάστης, Οι Έμποροι των Εθνών κ.λπ. «Από μικρός εζωγράφιζα Αγίους, είτα έγραφα στίχους», έλεγε ο ίδιος.
Ως φοιτητής, μου είχε δοθεί εργασία για τη Χριστιανική πίστη στο έργο του Κωστή Παλαμά και είχα διαβάσει όλο το έργο του! Με ενθουσιάζει. Καθημερινά περνούσα έξω από το ιστορικό σπίτι που έζησε στην Αθήνα, στην Ασκληπιού 3, κατεδαφισμένο πλέον, κοντά στο σχολείο μου.
Ο Νίκος Καζαντζάκης μου άρεσε από το Γυμνάσιο. Η πορεία του, η αγωνία του να γνωρίσει τον Θεό, η αναζήτησή του στο Άγιο Όρος και στο Σινά. Αγαπημένο μου βιβλίο Ο Ζορμπάς. Στην ακρογιαλιά, μετά το θάνατο της Μαντάμ Ορτάνς θέτει τα υπαρξιακά ερωτήματα κοιτάζοντας τα αστέρια: Τι να γίνεται εκεί πάνω; Γιατί να πεθαίνουμε; Στην Αναφορά στον Γκρέκο, η ανακομιδή της Αννίκας συγκλονίζει τον τετράχρονο Καζαντζάκη. Η εξήγηση του θείου του δεν τον πείθει. «Μεγάλωσα, γέρασα, δεν το ’μαθα ποτέ μου το γιατί». Ακόμα ο γέροντας που φύτευε μια αμυγδαλιά και εξηγούσε πως ζούσε σαν να είναι αιώνιος.
Οι λόγοι του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου στη Γένεση, στους Ψαλμούς, στο Ευαγγέλιο, για το απρόσιτο της θείας ουσίας, τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος και το μυστήριο της Εκκλησίας είναι συγκλονιστικοί. Διακρίνεται η ρητορική τέχνη που σπούδασε κοντά στον Λιβάνιο και η θεία έμπνευση. Επίσης είναι ωραίοι οι λόγοι του Μεγάλου Βασιλείου στην Εξαήμερο και ο ποιητικός λόγος του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου που μεταφέρθηκε αυτούσιος στα λατρευτικά κείμενα της Εκκλησίας. Όλα τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας είναι εξαίσια.
κ. Φουκαδάκη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σας «Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης» που είχα την ευλογία και τη θεία πρόνοια να έρθει στα χέρια μου, αναγράφεται στο βιογραφικό σας ότι αυτό όμως που αναζητούσατε δεν το βρήκατε στην επιστήμη, αλλά στο Περιβόλι της Παναγίας, στο Άγιο Όρος και στα πρόσωπα των αγίων μοναχών. Αλήθεια τι ήταν αυτό που αναζητούσατε και δεν καταφέρατε ποτέ να το βρείτε μέσα από την επιστήμη αλλά μόνο από τον δρόμο που οδηγεί στο περιβόλι της Παναγίας στο Άγιο Όρος και στα πρόσωπα των αγίων μοναχών;
Στο Άγιο Όρος είδα κάτι που δεν το περίμενα, όταν το 1994 πήγα για πρώτη φορά. Είδα εκεί να εφαρμόζεται και να τηρείται ο λόγος του Ευαγγελίου. Να υπάρχουν Άγιοι. Η μυστηριακή ζωή, η φιλοξενία, η αγιότητα, η ευγένεια, η εργατικότητα, η μεγάλη άσκηση, η συνεχής μετάνοια, η αδιάλειπτη προσευχή. Το πρώτο μοναστήρι που φιλοξενήθηκα ήταν η Μονή Βατοπεδίου. Με συγκλόνισε η αγάπη τους για τον Θεό και ο αγώνας τους. Πόσο σοβαρά είδαν τη σωτηρία του ανθρώπου, την αιωνιότητα! Σκέφτηκα: Εγώ, τι κάνω;
Το Άγιο Όρος θα βγάζει πάντοτε Αγίους, γνωστούς και αφανείς! Άλλοι εγκατέλειψαν τις χώρες τους, τα σπίτια τους, τη θέση τους, το λαμπρό μέλλον τους και ήρθαν να ταπεινωθούν, να αγωνιστούν στην παλαίστρα του Άθω. Θυμήθηκα αργότερα τον στρατηγό στα Καυσοκαλύβια που έμπαινε στη σειρά πίσω από τον μικρό τότε Νικήτα (Άγιος Πορφύριος), γιατί ήταν νεότερός του στην προσέλευση στον ασκητικό στίβο.
Είμαι ευγνώμων στον Θεό, εκτός όλων των άλλων, γιατί έφερε στον δρόμο της ζωής μου αγίους Γέροντες. Ο Γέροντας Εφραίμ, ο Δικαίος της Σκήτης του Αγίου Ανδρέα, τον οποίο γνωρίζω από τότε που ήταν Ηγούμενος στη Μονή Φιλοθέου και πολύ με αναπαύει. Ο Ηγούμενος της Μονής Βατοπεδίου Γέροντας Εφραίμ στον οποίο πρώτη φορά εξομολογήθηκα. Ο προηγούμενος της Ιβήρων Γέροντας Βασίλειος Γοντικάκης με τον εμπνευσμένο λόγο του. Ο Γέροντας Φιλόθεος ο Άγγλος, με την ωραία του φωνή ως λειτουργός του Υψίστου, με τις ωραίες συζητήσεις που κάναμε για τον Άγιο Παΐσιο και για τον Άγιο Πορφύριο. Ο Γέροντας Γαβριήλ στην Καλύβη του Οσίου Χριστοδούλου της Μονής Κουτλουμουσίου προς την κελλάκι του Αγίου Παϊσίου, τον οποίο γνώρισα όταν ήταν ακόμα άγνωστος στον πολύ κόσμο, και σήμερα αποτελεί πέρασμα όλων των προσκυνητών. Ο πατέρας Παύλος της Διονυσίου από του οποίου το πετραχήλι κανένας δεν ξεφεύγει, γιατί έχει τον ευλογημένο τρόπο του και κοντά του φεύγουν όλοι οι δισταγμοί. Ο ονομαστός παπα-Γιάννης της Αγίας Άννας, ριζωμένος εκεί, έχοντας πλέον διαβεί τα ενενήντα έτη του, με μεγάλο πνευματικό αγώνα και πλήθος χαρισμάτων. Απαραίτητη η επίσκεψή μου στην Καλύβη του κάθε φορά που πάω στο Άγιο Όρος. Πιο πάνω ο γλυκύτατος Γέροντας Αζαρίας. Τον περιμέναμε μέσα στο Αρχονταρίκι της Καλύβης τους και μας χτύπησε την πόρτα για να μπει μέσα! Ο Γέροντας Ευθύμιος της Καψάλας ο εκφραστής της πνευματικής δύναμης του Αγίου Παϊσίου. Ο Γέροντας Φιλόθεος της Δοχειαρίου, συμφοιτητής μου, γιος καθηγητή Πανεπιστημίου. Ο Γέροντας Παΐσιος ο Κρητικός, διασωθείς ναυαγός από το πλοίο Ηράκλειο, με τρομερή άσκηση. Ο Ηγούμενος της Μονής Αγίου Παύλου Παρθένιος που μου έμεινε αλησμόνητη η ευλογία μετά την εξομολόγησή μου. Ο Ηγούμενος της Μονής Σταυρονικήτα Τύχων τον οποίο γνώρισα σε μια από τις επισκέψεις του στην Κρήτη και τον οποίο πολλές φορές συμβουλεύτηκα στο Άγιο Όρος. Οι μακαριστοί πλέον Γέροντες, που είχα την ευλογία να γνωρίσω, Θεόκλητος Διονυσιάτης, Γρηγόριος Δοχειαρίου, Γεώργιος Καψάνης, Ιωσήφ Βατοπεδινός, «νέφος» αγαπημένων αγίων ασκητών ζώντων και κεκοιμημένων.
κ. Φουκαδάκη τι ήταν αυτό που σας οδήγησε να αποτυπώσετε συγγραφικά στο χαρτί την αληθινή βιογραφία του Αγίου Παΐσίου αναλαμβάνοντας έτσι μια πολύ μεγάλη ευθύνη όσον αφορά την πραγματικότητα τον γεγονότων και τον προφητειών που είχε πει εκείνα τα χρόνια ο Άγιος Παΐσιος;
Οι Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ σχεδίαζαν να βγάλουν ένα βιβλίο για τον Άγιο Παΐσιο και ο διευθυντής των Εκδόσεων κ. Αθανάσιος Ψυχογιός απευθύνθηκε στον πρόεδρο του τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας κ. Σωτήρη Δεσπότη για να του προτείνει κάποιον που θα μπορούσε να αναλάβει «τον σταυρό μιας αληθινής βιογραφίας». Ο καθηγητής απευθύνθηκε σε μένα επειδή είχα «εντρυφήσει» στον Άγιο στη Διπλωματική μου διατριβή και με πρότεινε στον εκδότη. Με γνώρισε στον κ. Αθανάσιο Ψυχογιό, ο οποίος θέλησε να εκδώσει ένα βιβλίο για τον Άγιο από αγάπη που έτρεφε προς αυτόν και όχι από οικονομικό όφελος, αφού οι Εκδόσεις έχουν πλήθος ευπώλητων βιβλίων, και στην υπεύθυνη των Εκδόσεων κ. Αγγέλα Σωτηρίου, οι οποίοι με δέχθηκαν με αγάπη και σεβασμό (τους ευχαριστώ για την τιμή να μου αναθέσουν τη συγγραφή του πρώτου μου βιβλίου). Τους εξέθεσα πως σχεδίαζα να είναι το νέο βιβλίο για τον Άγιο Παΐσιο, καθώς είχαν εκδοθεί πολλά άλλα και από πολλούς, και πως θα έπρεπε να είναι δυνατό, αντάξιο των Εκδόσεων που ως γνωστόν απευθύνονται σε πολύ κόσμο.
Θέλεις όμως ευλογία για να πας καλά. Εξ αρχής με ενδιέφερε να εξακριβώσω αν είναι ευάρεστο και έχει την ευλογία του Αγίου. Απευθύνθηκα σε πνευματικούς Γέροντες που γνώριζα στο Άγιο Όρος και στον κόσμο για να τους συμβουλευτώ. Ενώπιον μου είχα ένα μεγάλο Άγιο της Εκκλησίας και από μόνο του μου προκαλούσε δέος. Όλοι μου είπαν να προχωρήσω στη συγγραφή.
Από την ημέρα που αρχίσατε να ασχολείστε με τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου μέχρι και σήμερα με ποιο τρόπο θεωρείτε ότι σας έχει επηρεάσει η συγγραφική σας εμπειρία;
Γνώρισα όλη την πορεία ενός βιβλίου, το πως γράφεται. Από την ανάθεσή του για συγγραφή, τη συγκέντρωση του υλικού και την οργάνωσή του, το φωτογραφικό υλικό του και το να είναι πρωτότυπες οι φωτογραφίες του, και μέχρι να φτάσει στους αναγνώστες του. Τη σημασία που έχει ακόμα το εξώφυλλο ή το οπισθόφυλλό του. Συνομιλούσαμε διαρκώς τα τρία έτη της συγγραφής του με το κ. Αθανάσιο Ψυχογιό, τον διευθυντή των Εκδόσεων και την κ. Αγγέλα Σωτηρία, υπεύθυνη των Εκδόσεων. Με γνώρισαν με ανθρώπους που μου έδωσαν σημαντικές πληροφορίες.
Όταν γράφουμε για τους Αγίους, έλεγε ο Άγιος Παΐσιος, ωφελούμαστε οι ίδιοι γιατί τους θυμόμαστε και προσπαθούμε να τους μιμηθούμε. Αυτό συγκινεί πολύ τους Αγίους και τους κάνει να μας βοηθούν για να φτάσουμε κοντά τους. Γνώρισα λοιπόν ο ίδιος σημεία της πνευματικής ζωής. Θέλω να ξαναδιαβάσω το βιβλίο πιο ήρεμα, να βιώσω τα γεγονότα και να προσπαθήσω να εφαρμόσω κάποια από αυτά.
Δεν αφήνω τον εαυτό μου να ξεγελαστεί από το ότι βιβλίο έγινε bestseller και στις δύο εκδόσεις του και αγαπήθηκε, να θεωρήσω ότι έκανα κάτι μεγάλο. Πολλοί άλλωστε συνέβαλλαν σ’ αυτό. Ακόμα και στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων που το βλέπω πολλές φορές, χαίρομαι, αλλά το αφήνω εκεί και δεν αφήνω τον εαυτό μου να παρασυρθεί, να καυχηθεί.
Όταν ξεκινήσατε την έρευνα αλλά και το γράψιμο ως συγγραφέας τι είδους δυσκολίες, ιδιαιτερότητες και εμπόδια συναντήσατε κατά την όλη πορεία της ολοκλήρωσης της βιογραφίας του Αγίου Παΐσίου;
Υπάρχουν πολλά βιβλία –σκέφτηκα- για τον Άγιο Παΐσιο, γιατί θα έπρεπε να γραφτεί ένα ακόμα; Ήταν απαραίτητο να διαβάσω ό,τι έχει γραφτεί για τον Άγιο, χιλιάδες σελίδες. Να ακούσω όλες τις ομιλίες και μετά να κάνω μια καλή οργάνωση. Τρία χρόνια, νυχθημερόν, ασχολήθηκα με τη συγγραφή του βιβλίου. Πέρα από την προηγούμενη μου μελέτη και ενασχόληση.
Με ενδιέφερε να ωφελήσει το βιβλίο. Άρα θα έπρεπε να φτάσει στους αναγνώστες. Να είναι κάτι σαν «μυθιστόρημα», αφού κυρίως απευθυνόμασταν μέσω των κοσμικών αυτών Εκδόσεων στον άνθρωπο του κόσμου. Ήθελα να διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα, παρά τα μεγάλα θέματα που διαπραγματεύεται. Επίσης να μην είναι ένα μικρό, σύντομο βιβλίο. Άλλωστε αν δει κανένας όλα τα βιβλία των συγκεκριμένων εκδόσεων είναι μεγάλης έκτασης. Οι Εκδόσεις αποτελούσαν μεγάλη εγγύηση ως προς την ποιότητα και τη διάθεσή του. Θυμάμαι τα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας του βιβλίου για τον Άγιο Παΐσιο το έβλεπες να διατίθεται παντού, όχι μόνο σε βιβλιοπωλεία, αλλά και σε πολυκαταστήματα, σε πλοία, στα αεροδρόμια κ.λπ.
Ποια χρονολογία είχατε την ευλογία και την θεία πρόνοια να συναντήσετε τον Άγιο Γέροντα Παΐσιο και όταν συναντηθήκατε ποια ήταν η πρώτη κουβέντα που σας είπε θυμάστε;
Τη μέρα του Πάσχα του 1994, μετά από την αναζήτηση του Αγίου Παϊσίου στο Άγιο Όρος, μάθαμε πως είναι στο Ησυχαστήριο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης και πήγαμε για να τον συναντήσουμε. Ήμασταν με τον πατέρα μου και δύο φίλους θεολόγους, οι οποίοι τον είχαν συναντήσει πολλές φορές. Ο Άγιος είχε βγει από το Θεαγένειο πριν λίγες ημέρες, όπου έκανε κάποια θεραπεία για την αρρώστια της καλπάζουσας μορφής καρκίνου και υπέφερε πολύ. Ήμασταν έξω από το κελλάκι του, μόνοι μας, δεν υπήρχαν άλλοι προσκυνητές. Οι μοναχές προσπάθησαν πολύ για να τον συναντήσουμε, αλλά ο Άγιος δεν μπορούσε να μας δει, αφού ήταν πολύ εξαντλημένος. Είπε στις μοναχές να γράψουμε τα ονόματά μας για να προσευχηθεί και ότι θα ήταν το ίδιο, σαν να τον είχαμε δει. Μας έδωσε την ευχή του και προσευχήθηκε για μας. Φύγαμε χαρούμενοι, μετά από πολλές ώρες στο Ησυχαστήριο. Πετάγαμε από την ευλογία και τη χάρη του, την προσευχή του. Αυτή η ευλογία του κράτησε πολλές μέρες, διατηρείται έως σήμερα! Φτάσαμε στον Βόλο, όπου φάγαμε και διανυχτερεύσαμε.
Τι ήταν αυτό που σας εντυπωσίασε από την επαφή σας με τον Άγιο γέροντα Παΐσιο και τι από τις μαρτυρίες που σας κατέθεσαν από το στενό του περιβάλλον κατά την έρευνα σας για τη βιογραφία του ;
Η ηρεμία του, αυτό μας το είχε αναφέρει και η κ. Χριστίνα Οικονόμου κοινωνική λειτουργός στο Θεαγένειο, αν και υπέφερε από τη θεραπεία του. Η αγάπη του προς τον Θεό και τους ανθρώπους. Η ταπείνωσή του. Αυτό που είχε πει στον γιατρό του βγαίνοντας από το νοσοκομείο προς το Ησυχαστήριο της Σουρωτής: «Η αγάπη! Η αγάπη! Αν δεν ήταν αυτή αγάπη ποιος ξέρει που θα αλήτευα».
Η φοβερή άσκηση που είχε προηγηθεί, από παιδί στην Κόνιτσα, κατά τη στρατιωτική του θητεία και κατόπιν στο Άγιο Όρος, στη Μονή Στομίου, στο Σινά. Έζησε την αυστηρή μορφή του μοναχισμού, την ξενιτεία στον κόσμο, με αποκοπή από τους δικούς του. Η απλότητα του βίου του και η λιτότητα σε όλα τα κελιά που πέρασε.
Τα θεία γεγονότα της ζωής του με τον Χριστό, την Παναγία, τους Αγίους να τον επισκέπτονται πολλές φορές. Ο αγαπημένος του Άγιος Αρσένιος, η Αγία Ευφημία, ο παπα-Τύχων. Οι θεόπνευστοι λόγοι του για τον Θεό, την οικογένεια, την ασθένεια, τον θάνατο, για τους καλούς λογισμούς, για τα δύσκολα γεγονότα που έρχονταν, ο εσχατολογικός λόγος του για τον Αντίχριστο και οι προφητείες του για την Ελλάδα, την Κωνσταντινούπολη.
Θυμάστε κάποιες χαρακτηριστικές συμβουλές που σου είχε πει τότε κατά τη συνάντηση σας ο Άγιος γέροντας Παΐσιος και σας έχουν μείνει ακόμη και σήμερα αναλλοίωτες μέσα στο μυαλό σας;
Κατά την επίσκεψή μου στη Σουρωτή, αισθάνθηκα τη δύναμη της προσευχής του. Η αδιάλειπτη προσευχή (Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με) τον χαρακτήριζε και αυτήν ανέπτυξε σε όλο τον βίο του. Ήταν άνθρωπος του Θεού, δοσμένος από παιδί στον Θεό. Η πίστη προς τον Θεό, η δοξολογία Του, η αγάπη και η ταπείνωσή του. Οι καλοί λογισμοί. Επέμενε στην Εξομολόγηση, στη μετάνοια, στη Θεία Κοινωνία. Η φράση του: «οι αποστάσεις καταργούνται και η επαφή θα υπάρχει μαζί σας και σ’ αυτήν τη ζωή από μακριά και στην άλλη που είναι ακόμα πιο μακριά».
Τι είδος άνθρωπος ήταν ο γέροντας Παΐσιος πώς θα τον περιγράφατε ;
Ένας μεγάλος σύγχρονος Άγιος, με όλα τα χαρακτηριστικά των Αγίων (αγάπη, ταπείνωση, απλότητα, διάκριση). Η κατά μέτωπο επίθεση προς τον Διάβολο, στο Σινά, στη Μονή Στομίου, στο Άγιο Όρος. Το προορατικό του χάρισμα όμως τον έκανε περισσότερο γνωστό. Η απόλυτη υπακοή στο θέλημα του Θεού, στην Παναγία και στους Αγίους που πολλές φορές τον επισκέφτηκαν. Δεχόταν κοντά του όλους τους ανθρώπους. Η πόρτα της Καλύβης του ήταν ανοιχτή για κάθε άνθρωπο. Έφερε πολλούς ανθρώπους κοντά στον Θεό και γέμισε το Άγιο Όρος με μοναχούς, μάλιστα πολλοί σε όλο τον κόσμο πήραν το όνομά του. Δεν υπάρχει σήμερα θεολογική ομιλία ή συζήτηση που να μη γίνει αναφορά στο όνομά του και στους λόγους του!
Ένας αναγνώστης που θα αγοράσει το συγκεκριμένο βιβλίο τι διάφορες θα παρατηρήσει σε σχέση με τα αλλά βιβλία που έχουν γραφτεί για τον Άγιος μας Παΐσιο;
Υπάρχουν πολλά καλά βιβλία για τον Άγιο Παΐσιο. Όσα και να γραφούν όμως θα είναι λίγα για το μέγεθος της αγιότητάς του. Το βιβλίο αυτό αποτελεί στην ουσία Αυτοβιογραφία του Αγίου, αφού στηρίζεται στα βιβλία που ο ίδιος έγραψε, σε απομαγνητοφωνημένους λόγους του, σε επιστολές και σε άλλα κείμενά του. Αν δε φοβόμουν πως θα θεωρούσαν κάποιοι ότι πάμε να εκμεταλλευτούμε το όνομα του Αγίου για να διαθέσουμε περισσότερα βιβλία του, θα το ονομάζαμε Αυτοβιογραφία.
Πρόκειται για ένα πλήρες βιβλίο για τον Άγιο Παΐσιο, με τον Βίο και τους Λόγους του για σημαντικά θέματα (Θεός, Άγιοι, οικογένεια, τη μετάνοια και εξομολόγηση, τον πόνο και την ασθένεια, τον θάνατο και τη μετά τον θάνατο ζωή, τον προφητικό λόγο του). Διακρίνεται για την επιστημονικότητά του. Υπήρξε δημοσιογραφική έρευνα στα όσα μας μετέφεραν άνθρωποι από τα μέρη όπου περπάτησε (Κόνιτσα, Άγιο Όρος, Σινά) και σε πηγές κειμένων για την εξακρίβωση της αλήθειάς τους ώστε να φανεί τι πράγματι είπε και τι δεν είπε ο Άγιος και να μπορέσουμε να μιλήσουμε στον άνθρωπο του κόσμου, στον οποίο κυριαρχεί ο ορθός λόγος.
Προσπαθήσαμε να εκφράσουμε, να μεταφέρουμε τη γλυκύτητα του Αγίου και του λόγου του. Γι’ αυτό αισθάνεται ο αναγνώστης ότι μιλά ο ίδιος ο Άγιος και διαβάζεται το βιβλίο, παρά το πλήθος των σελίδων του, ευχάριστα. Συγκεντρώσαμε σημαντικά και όμορφα περιστατικά από την παιδική του ηλικία (τα παιχνίδια του, οι συμμαθητές του, φωτογραφίες κ.λπ.). Σχεδόν σε όλα τα άλλα βιβλία προσπερνιέται γρήγορα η παιδική ηλικία του που είναι γλυκιά, όμορφη, ευλογημένη (τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής του ανθρώπου).
Σημαντικές πληροφορίες μας έδωσε ο κ. Δημήτριος Κορτσινόγλου (+2019), γιος του ψάλτη του Αγίου Αρσενίου, που η μητέρα του ήταν η νονά του Αγίου Παϊσίου. Ο Αρχιεπίσκοπος Σινά κ.κ. Δαμιανός, με τον οποίο βρεθήκαμε αρκετές φορές, μας είπε πως κάλεσε στον Σινά τον Άγιο, γεγονότα από την εκεί ζωή του και την τελευταία συνάντησή τους, όταν του διάβασε την ευχή εις ψυχορραγούντα. Η κ. Χριστίνα Οικονόμου κοινωνική λειτουργός στο Θεαγένειο μας έδωσε άγνωστες πληροφορίες από τη νοσηλεία του στο νοσοκομείο. Ο κ. Κωνσταντίνος Λούλης, πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους τότε που ο Άγιος ήταν στην Παναγούδα, σε επιστολή του και σε συνομιλίες μαζί του μου έδωσε πολλά σημαντικά στοιχεία. Αναφερόμαστε ακόμα στα πρόσωπα που επηρέασαν τον βίο του και σε πολλά «θεία γεγονότα» της ζωής του.
Υπάρχουν σημεία στο βιβλίο σας τα οποία «έχετε ντύσει» με τις εικόνες από τη στιγμή της συνάντησης σας με τον Γέροντα;
Έχω καταγράψει στο βιβλίο την επίσκεψή μου στον Άγιο Παΐσιο τη μέρα του Πάσχα του 1994, όταν βρισκόταν στο Ησυχαστήριο της Σουρωτής. Η γλυκύτητά του, η δύναμη της προσευχής του, η υπομονή στους δικούς του πόνους, το ενδιαφέρον του για τους επισκέπτες δεν είναι εύκολο να αποτυπωθούν.
Αισθάνεσαι την παρουσία του σε όλα τα μέρη που έζησε και πότισε με τους ιδρώτες του (κυρίως στην Παναγούδα, την κατακλείδα του βίου του). Το μικρό εκκλησάκι της Παναγούδας, το στασίδι με το κομποσχοίνι του, το κελλάκι του, το υπαίθριο αρχονταρίκι του με τα κούτσουρα. Το κελλάκι του στη Μονή Στομίου ή στο Σινά. Αλλά και στο Ησυχαστήριο της Σουρωτής όπου ο Θεός θέλησε να είναι ο τάφος του, παγκόσμιο πλέον προσκύνημα, αν και ο ίδιος σχεδίαζε να επιστρέψει στην Παναγούδα όπου είχε ανοίξει ένα λάκκο, τον τάφο του.
Ο γέροντας Παΐσιος μιλώντας στον κόσμο μέσα από τις προφητείες τι είδους μηνύματα ήθελε να αποκρυπτογραφήσει;
Ο Άγιος Παΐσιος μας προετοίμαζε για τα «Σημεία των καιρών», για να είμαστε προσεκτικοί. Ήθελε να μας δώσει θάρρος και ελπίδα, γιατί ο Θεός δε θα αφήσει τον άνθρωπο.
Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου μας Άγιος Παΐσιος (Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ) υπάρχει ο Προφητικός λόγος του Αγίου από τον οποίο παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα. Ο Άγιος Παΐσιος έλεγε ότι σήμερα «ζούμε σε χρόνια Αποκαλύψεως». Δε χρειάζεται να είναι κανείς Προφήτης για να το καταλάβει. Τα πράγματα προχωρούν. Ο Θεός επιτρέπει τώρα να γίνει ένα «μεγάλο τράνταγμα». Περνούν τα χρόνια και θα είναι «δύσκολα χρόνια». Δεν τέλειωσαν τα θέματα· μας περιμένουν ακόμα πιο μεγάλες δοκιμασίες. Βράζει το καζάνι. Όποιος δεν έχει λίγη πνευματική κατάσταση για να αντιμετωπίσει αυτή τη δύσκολη κατάσταση δε θα αντέξει. Σε όλα τα κράτη υπάρχει φουρτούνα και μεγάλη ζάλη. Ο «κόσμος καίγεται», η κατάσταση είναι ανεξέλεγκτη, και μόνο πια ότι κάνει ο Θεός. Δεν είναι μόνο η υλική δυστυχία, αλλά και η πνευματική. Έχει γίνει σαν «χαλασμένο χωριό». Τα βάσανα του κόσμου είναι ατέλειωτα. «Σε καμιά εποχή δεν υπήρχε η ανασφάλεια που έχουν οι σημερινοί άνθρωποι». Υπάρχει «σακατεμένος κόσμος». Δεν υπήρχε άλλη εποχή με τόσους αρρώστους. «Πώς έγινε ο σημερινός άνθρωπος!». «Μπόρες, μπόρες θα περνούμε! Ο Θεός να βάλει το χέρι του!». Σήμερα υπάρχει «μεγάλη σύγχυση». «Μύλος γίνεται». Οι άνθρωποι είναι ζαλισμένοι. Σήμερα μικροί και μεγάλοι ζουν στον κόσμο «σαν σε τρελοκομείο».
Σήμερα, υπάρχει ένα «αντίχριστο πνεύμα». Θα συμβούν όμως «πολλά γεγονότα». Σιγά – σιγά αρχίζουν να βγαίνουν τα όσα γράφει η Αποκάλυψη. Η κατάσταση είναι φοβερή, εξωφρενική. Έρχονται δύσκολα χρόνια, με μεγάλες δοκιμασίες. Ήρθε η αποστασία και απομένει να έρθει «ο υιός της απωλείας». Θα γίνει «τρελοκομείο». Στα δύσκολα χρόνια θα δημιουργηθεί «μία αδελφοσύνη πολύ δυνατή». Εμείς τώρα πρέπει να στηριχθούμε πιο πολύ στην προσευχή και με αυτήν να πολεμήσουμε το κακό. Αν υπήρχε μετάνοια, τα πράγματα θα είχαν τακτοποιηθεί. «Μετάνοια και Εξομολόγηση», αυτά χρειάζεται σήμερα ο κόσμος. Οι άνθρωποι σήμερα έδωσαν πολλά δικαιώματα στον Διάβολο και απέκτησε «μεγάλη εξουσία» στον κόσμο. Η Εκκλησία όμως και ο μοναχισμός της θα εμποδίσει τα σχέδια του. «Ο λογισμός μου λέει πως δεν θα αφήσει ο Θεός. […] Θα σηκωθεί ακόμη λίγη φουρτούνα, θα πετάξει έξω κονσερβοκούτια, σκουπίδια, όλα τα άχρηστα, και μετά θα ξεκαθαρίσουν τα πράγματα».
Προσωπικά εσείς πιστεύετε στις προφητείες των Αγίων μας;
Εμπιστεύομαι απόλυτα τον Θεό και τους Αγίους Του. Ιδίως οι Άγιοι που μίλησαν με έμπνευση Θεού. Ό,τι έχουν πει με τη φώτιση του Θεού, θα πραγματοποιηθεί πλήρως τον κατάλληλο καιρό. Το κάθε κόμμα και το κάθε γράμμα της λέξης τους. Ας φαίνονται ορισμένα απίστευτα. Οφείλουμε μόνο να ξέρουμε αν πραγματικά είπαν κάτι που γράφεται και αναφέρεται, με ποιο σκεπτικό, σε ποιον και αν αυτό επιδέχεται γενίκευσης. Ο Άγιος Πορφύριος για παράδειγμα έλεγε ότι αυτό είναι δικό μου, δική μου σκέψη, και δε σου ζητώ να το εφαρμόσεις ή αυτό είναι από τον Θεό. Στον μητροπολίτη Μπάσκας Ειρηναίο είπε κάποια φορά: «Ο ίδιος ο Χριστός ήρθε και μου το είπε αυτό που σου λέω».
Τι είναι αυτό που σας φοβίζει περισσότερο σήμερα; Και τι είναι αυτό που σας δίνει δύναμη να προχωρήσετε σε ό,τι και αν κάνετε;
Αν και προσπαθώ να μη δίνω υπόσταση στους φόβους μου, ισχύει ό,τι για κάθε άνθρωπο του κόσμου. Το μεγάλωμα, η ασθένεια, ο θάνατος αγαπημένων προσώπων, ο πόνος των ανθρώπων, ο Γολγοθάς της ανθρωπότητας, η περιπέτεια του κόσμου. Όταν βλέπω να κλείνει ένα κατάστημα, στενοχωριέμαι. Σκέφτομαι τι θα γίνει αυτός ο άνθρωπος και η οικογένειά του. Το να ταλαιπωρούνται οι νέοι μας να βρουν μια εργασία ή να τους εκμεταλλεύονται στην απασχόλησή τους.
«Δύναμις!»: Μου αρέσει όταν ακούω τη φράση από τον ιερέα την ώρα της λατρείας, την οποία επαναλαμβάνει με ισχυρή φωνή ο ψάλτης. «Η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον» (Α΄ Ιω. 4, 18). Οφείλουμε να έχουμε απόλυτη εμπιστοσύνη στον Θεό. Η αγάπη Του δε θα εγκαταλείψει τα πλάσματά Του. Ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, ο Θεός το επιτρέπει. Είναι «άβυσσος τα κρίματα του Θεού». Και για τους Αγίους δεν υπάρχουν αποστάσεις. Με μυστικό ή και φανερό τρόπο κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Η Εκκλησία με τα μυστήριά της, τους πνευματικούς της, τα εξωκκλήσια της, τα βιβλία της.
Εμπιστεύομαι τους ανθρώπους. Μου δίνουν δύναμη. Προσπαθώ να μην έχω καχυποψία και να τους βλέπω με καλούς λογισμούς. Ακόμα και οι άγνωστοί μας που συναντάμε στον δρόμο αποτελούν εικόνες του Θεού και οφείλουμε να τους βλέπουμε με ευλάβεια. Μου αρέσει πολύ η μουσική, η όμορφη παρέα, οι συζητήσεις, ο περίπατος στη φύση, στο βουνό και στη θάλασσα. Οι εκδρομές το Καλοκαίρι στα νησιά, στις Κυκλάδες, ταξίδια σε όλη την Ελλάδα. Κάθε χρόνο, με εξαίρεση τη χρονιά που πέρασε, από το πρώτο προσκύνημά μου ανεβαίνω συνεχώς στο Άγιο Όρος για άντληση πνευματικής δύναμης. «Για να γεμίσουμε τις μπαταρίες», όπως έλεγε ο Άγιος Παΐσιος.
κ. Φουκαδάκη θα ήθελα τη γνώμη σας ο θεολόγος αλλά και ως εκπαιδευτικός. Πιστεύτε ότι σήμερα στα σχολεία μας τα Ελληνοπούλα διδάσκονται σωστά το μάθημα των θρησκευτικών; Εάν όχι ποιοι είναι θεωρείτε οι παράγοντες που δεν διδάσκεται σωστά το μάθημα των θρησκευτικών;
Πάντα το μάθημα των θρησκευτικών «διωκόταν» και υποβαθμιζόταν μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων (μείωση των ωρών διδασκαλίας του, δευτερεύον μάθημα, εύκολη απαλλαγή για διάφορους λόγους κ.λπ.) ή από καθηγητές άλλων μαθημάτων. Είναι απαραίτητο να στηριχθεί, χρειάζεται αλλαγή φιλοσοφίας. Να διδάσκεται τουλάχιστον ένα δίωρο σε όλες τις τάξεις. Ο δάσκαλος έχει πάντα τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο. Η σχέση του με τα παιδιά, η αγάπη του γι’ αυτά και τη δυσκολία τους, η ελευθερία του. Σήμερα έχουμε σπουδαίους νέους καθηγητές θεολόγους, με μεταπτυχιακά και διδακτορικά, με ισχυρή πίστη και εκκλησιαστικό βίωμα. Το μέλλον τούς ανήκει! Πιστεύω πως κάποια στιγμή θα κατανοηθεί η σημαντικότητα του μαθήματος και η προσφορά των θεολόγων.
Ως θεολόγος και εκπαιδευτικός ποιο δρόμο θα θεωρούσατε ευλογημένο για τη σωστή διαπαιδαγώγηση των Ελληνοπούλων στα σχολεία σήμερα; Τι θα έπρεπε να γίνει πιστεύετε;
Σεβασμός στην ελευθερία των παιδιών, στην προσωπικότητά τους και στα όνειρά τους. Περισσότερη αγάπη στα παιδιά. Στα μάτια να κοιτάζουμε τα παιδιά και όχι να αποφεύγουμε το βλέμμα τους και να κοιτάζουμε στον πίνακα ή στην οθόνη του υπολογιστή. Να γνωρίσουμε τα παιδιά, τα οικογενειακά θέματά τους, τις δυσκολίες του. «Είμαστε στο εμείς και όχι στο εγώ». Όλοι μαζί. Κοινότητα. Όχι εμείς οι καθηγητές, εσείς οι μαθητές, αυτοί οι γονείς.
Ο Άγιος Πορφύριος έλεγε: Στα παιδιά να μη λέτε πολλά για τον Θεό, αλλά «να προσεύχεσθε στον Θεό για τα παιδιά». Να τους λέτε ότι έχουμε δυο εαυτούς: τον καλό και τον κακό. Εμείς πρέπει να καλλιεργήσουμε τον καλό. «Παιδιά να είστε έξυπνοι για τη μόρφωση, για το καλό, για την αγάπη. Μόνο η αγάπη τα κάνει όλα όμορφα και γεμίζει η ζωή μας και αποκτάει νόημα». Η αγάπη όμως απαιτεί θυσίες και συχνά θυσία χρόνου. Ο κακός μας εαυτός θέλει την τεμπελιά και την αδιαφορία, αλλά αυτό κάνει «άνοστη» τη ζωή, χωρίς νόημα και ομορφιά! Χρειάζεται «τέχνη» πώς να φέρετε ο δάσκαλος στα παιδιά. «Όσο πιο επιθετικό είναι ένα παιδί, τόσο πιο ευαίσθητο είναι». Ανέφερε για ένα δάσκαλο ο οποίος ήταν ευχαριστημένος με τους περισσότερους μαθητές του, αλλά υπέφερε από τις αταξίες ενός μαθητή του και γι’ αυτό ήθελε να τον αποβάλει από το σχολείο. Ήλθε όμως ένας νέος δάσκαλος και ανέλαβε αυτή την τάξη. Του δόθησαν οι σχετικές πληροφορίες για τον συγκεκριμένο μαθητή. Έμαθε ακόμα πως ο ζωηρός μαθητής είχε πάθος για το ποδήλατο. Τη δεύτερη μέρα που μπήκε στην τάξη, είπε στα παιδιά πως του είναι απαραίτητο να χρησιμοποιεί ποδήλατο αλλά δεν ξέρει να το κινεί. Ζήτησε αν θα μπορούσε κάποιος που ξέρει να του μάθει. Πετάχτηκε ο άτακτος μαθητής και του είπε πως αυτός ξέρει ποδήλατο και μπορεί να του μάθει! Από τότε έγιναν πολύ καλοί φίλοι, μέχρι που στενοχωρήθηκε ο παλιός δάσκαλος που το έβλεπε αυτό.
Ο Άγιος Παΐσιος αναφερόταν στα μυρμήγκια και έλεγε πόσο του άρεσε η εργατικότητα και η λεπτότητά τους. Τα νέα μυρμήγκια, επειδή δεν ξέρουν τι να μεταφέρουν, κουβαλούν στη φωλιά τους ξυλάκια και άλλα άχρηστα αντικείμενα. Τα πιο μεγάλα μυρμήγκια τα αφήνουν να τα πάνε και δεν τους κόβουν την προθυμία. Μετά όμως βγάζουν αυτά τα άχρηστα πράγματα έξω από τη φωλιά τους. Τα νέα μυρμήγκια σιγά-σιγά μαθαίνουν από τα παλιά τι είναι καλό να πηγαίνουν στη φωλιά τους. Το σκέφτομαι για τη συμπεριφορά μας προς τους νέους.
Αν «υποθετικά» έπιανε φωτιά η βιβλιοθήκη του σπιτιού σας, ποιο αγαπημένο βιβλίο σας θα επιλέγατε εκείνη τη στιγμή να σώσετε ;
Ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία είναι οι Αδελφοί Καραμαζώφ, το τελευταίο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφκι (1821-1881) σε ένα μεγάλο τόμο, σε μετάφραση του Δ. Μαχαιρίτσα ομογενή δασκάλου από την Τασκένδη. Με συγκλονίζουν οι λόγοι του Γέροντα Ζωσιμά, οι τελευταίες συμβουλές του προς τον Αλιόσα. Το έχω διαβάσει πολλές φορές, έχω σημειώσει αυτά που μου αρέσουν -όπως κάνω και σε όλα τα βιβλία που διαβάζω- και πολλά χρησιμοποίησα στα μαθήματα στο σχολείο. Κατά διαστήματα επανέρχομαι για να θυμηθώ κάτι, όπως το «χωρίς χαρά δεν μπορείς να ζήσεις». Ο Ντοστογιέφσκι σε μια επίσκεψη στη μονή της Όπτινα, το 1878, είχε γνωρίσει τον Στάρετς Αμβρόσιο, έμεινε κοντά του δύο μέρες και γοητεύτηκε. Μάλλον πρόκειται για τον ήρωα Ζωσιμά του παραπάνω μυθιστορήματός του. Ο Στάρετς του είπε μόλις τον είδε: «Αυτός είναι ο μετανοών»!
Μια θρησκευτική βιογραφία όπως αυτή του Αγίου γέροντα Παΐσιου τι είδους δυσκολίες και ιδιαιτερότητες μπορεί να έχει που δεν τις συναντάμε σε άλλου είδους βιβλία;
Η κύρια δυσκολία γι’ αυτό το βιβλίο ήταν το ότι δεν είναι εύκολο να γράφεις για τους Αγίους! Να αποτυπώσεις τη γλυκύτητα και την ομορφιά τους, οι οποίες με κάθε τρόπο θα έπρεπε να εικονιστούν. Να μπεις στη ζωή τους και να την κατανοήσεις, αυτά που δεν έμειναν κρυφά. Πολλές φορές αισθανόμουν πως ταξίδευα σε ένα άλλο κόσμο. Η μελέτη μου για το ό,τι έχει γραφεί για τον Άγιο Πορφύριο, χιλιάδες σελίδες, απαιτούσε την αφιέρωση πολύ χρόνου.
Η μόνη επιδίωξή μου ήταν να είναι ακριβές και ορθό το νέο βιβλίο. Να μην έχει υπερβολές και αμφίβολης αξίας πληροφορίες. Έκανα μεγάλη έρευνα στο τελευταίο μέρος για τον προφητικό λόγο του Αγίου Παϊσίου. Είχα αφιερώσει πολύ χρόνο για να δω τι πράγματι είχε πει ό Άγιος για τα γεγονότα με την Τουρκία, τον Αντίχριστο κ.λπ. Τι ήταν αλήθεια και τι μύθος; Αυτό συνέβη και για άλλα σημεία του βιβλίου.
Περισσότερο από τρία χρόνια εργαζόμουν, νυχθημερόν. Βλέπω άλλα βιβλία να γράφονται σε δυο με τρεις μήνες. Γι’ αυτό και δεν είναι δυνατόν να διαβάσεις τον βίο ενός Αγίου σε λίγες μέρες, αφού χρειάστηκαν τρία χρόνια για να γραφεί, με τόσους ανθρώπους να συμβάλλουν σ’ αυτό!
Ο κόσμος στη σημερινή εποχή διαβάζει Πατερικά βιβλία που περιέχουν λόγους και συγγράμματα των Αγίων και Θεοφόρων Πατέρων της Εκκλησίας μας;
Εδώ και λίγες δεκαετίες υπήρξε στη θεολογία το σύνθημα: πίσω στους Πατέρες. Κάποιοι ανακάλυψαν τη δύναμη του πατερικού λόγου. Λίγοι όμως συστηματικά μελετούν τους Πατέρες (Τρεις Ιεράρχες, Γρηγόριος Νύσσης, Ιωάννης Δαμασκηνός, Γρηγόριος Παλαμάς κ.ά.). Οι περισσότεροι τους διαβάζουν σε μετάφραση, λίγοι στην πρωτότυπη γραφή. Στις μέρες μας έχουν εκδοθεί πολλά βιβλία τους. Ο πολύς κόσμος όμως μόνο αποσπάσματα των έργων τους μελετά, τα οποία άφθονα υπάρχουν σε βιβλία ή στο διαδίκτυο. Περισσότερο διαβάζει κείμενα σύγχρονων ασκητών και Βίους Αγίων.
Πόσο ενημερωμένος είναι ο Έλληνας χριστιανός όσο αφορά την εκκλησιά τους αγίους και τον τριαδικό θεό;
Υπάρχουν σήμερα πιστοί με υψηλό επίπεδο γνώσεων και ισχυρό βίωμα, με μυστηριακή ζωή, συνεχή εξομολόγηση και Θεία Κοινωνία, μελέτη της Γραφής, του Ψαλτηρίου, εκκλησιαστικών βιβλίων. Υπάρχουν άλλοι που ακούνε ομιλίες για τον Θεό και τους Αγίους από σύγχρονους χαρισματούχους Γέροντες. Γενικά υπάρχει σήμερα καλή ενημέρωση στους πιστούς. Πάντως η ουσιαστική γνώση του Θεού και η κατανόηση του μυστηρίου της Εκκλησίας επιτυγχάνεται με τη συμμετοχή στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας.
Δεν μπορείς να κυνηγάς το χρήμα, τη δόξα, την ηδονή για να περνάς ο ίδιος καλά και να αδιαφορείς για τον κόσμο και να λες ότι είσαι, να θεωρείς τον εαυτό σου πιστό. Επίσης, δεν μπορείς να είσαι καχύποπτος, σκληρός, να εκμεταλλεύεσαι ανθρώπους. Η ζωή σου και τα καλά έργα σου αποδεικνύουν την πίστη σου.
Οι σύγχρονοι Άγιοι είναι πολύ δημοφιλείς. Τους γνώρισαν οι άνθρωποι, διάβασαν γι’ αυτούς, τους γοήτευσαν, πολλοί με αφορμή τους Αγίους γνώρισαν τον Θεό. Η γνώση του Θεού δεν είναι απλώς κάποιες πληροφορίες ή θεωρίες για την ύπαρξή Του, αλλά ένα γεγονός αγάπης και προσωπικής σχέσης, αποκάλυψης του Θεού και ανταπόκρισης στην κλήση Του. Όλοι μας έχουμε να κάνουμε πολύ δρόμο σ’ αυτή την πορεία μας.
Τέτοιου είδους βιβλία όπως «ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης Η ζωή του και το έργο του» πιστεύτε θα έπρεπε να είναι μέσα στα ελληνικά σχολεία και να διδάσκονται τα Ελληνοπούλα;
Αποσπάσματα μόνο του βίου και του λόγου του Αγίου Παϊσίου μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σχολείο, όχι όμως να διδάσκεται ως εγχειρίδιο μαθήματος. Για παράδειγμα, η παιδική ηλικία του Αγίου Παϊσίου μπορεί να διδαχθεί σε παιδιά του Δημοτικού, στους συνομηλίκους του Αγίου. Ο μοναχικός βίος του και η αγιότητα μπορούν να αναλυθούν σε μαθήματα του Γυμνασίου ή του Λυκείου όπου διδάσκεται ο μοναχισμός και η ιστορία του. Τα περί ασθένειας και θανάτου μπορούν να αναλυθούν στα θέματα της χριστιανικής ηθικής της Γ΄ Λυκείου ή σε πανεπιστημιακές παραδόσεις στα τμήματα θεολογίας. Έτσι κι αλλιώς όλοι οι μαθητές και οι φοιτητές γνωρίζουν πολλά για τον Άγιο και τις προφητείες του.
Πρόσφατα ολοκληρώσατε ακόμη μια πολύ σημαντική θρησκευτική βιογραφία αυτή «Άγιος πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης (ουρανός) η ζωή του και το έργο του» θα θέλατε να μας πείτε και για αυτή τη βιογραφία λίγα λόγια;
Κατά την ημέρα της ανάθεσης της συγγραφής του βιβλίου για τον Άγιο Παΐσιο, το 2014, από τον εκδότη κ. Αθανάσιο Ψυχογιό και συνοδεύοντάς με προς το ασανσέρ για να φύγω από τον εκδοτικό οίκο, μου είπε: «Αν το βιβλίο για το Άγιο Παΐσιο πάει καλά, θα βγάλουμε μετά ένα για τον Άγιο Πορφύριο». Πράγματι, στις 7 Νοεμβρίου 2017 μου ανατέθηκε η συγγραφή βιβλίου για τον Άγιο Πορφύριο.
Ο Άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης υπήρξε η «εντυπωσιακότερη» χαρισματική ύπαρξη της εποχής μας, ίσως και όλων των εποχών! Ο «στάρετς» του Ωρωπού ήταν ένας «σύγχρονος προφήτης». Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον γίνονταν γνωστά, η ίδια η ψυχή του ανθρώπου. Αποκάλυπτε στους επισκέπτες του το όνομά τους και τις δυσκολίες τους. Περιέγραφε το μέρος τους σαν να το είχε πολλές φορές επισκεφτεί. «Έβλεπε» ανθρώπους που είχαν ζήσει πολλά χρόνια πριν, τόπους μακρινούς, το ανθρώπινο σώμα: τα όργανα και τη λειτουργία τους, μελλοντικά γεγονότα με μεγάλη ακρίβεια, σαν να τα βλέπει σε τηλεόραση! «Έβλεπε»: στα βάθη της γης, νερά, θαμμένα αρχαία, υπόγειες πηγές, χαμένες εικόνες, σκηνές που είχαν διαδραματισθεί αιώνες πριν, προσευχές που είχαν αναπεμφθεί, υποβρύχια μέσα στη θάλασσα. «Έβλεπε» και στο χάος του ουρανού. Ενώ δεν είχε δει ποτέ τη Σελήνη με το τηλεσκόπιο, μπορούσε και «έβλεπε» όχι μόνο την πλευρά της που φαίνεται, αλλά ακόμα και την αθέατη πλευρά της!
Ο Θεός τον κράτησε κοντά μας για ογδόντα έξι χρόνια, αλλά πνευματικά στο διηνεκές! Υπήρξε ένα φως που έλαμψε στην εποχή μας και δέσποσε σχεδόν σε όλο τον αντιφατικό εικοστό αιώνα (1906-1991). Περπάτησε ανάμεσά μας στην Ομόνοια, στο κέντρο της Αθήνας, στο πιο πολύβουο μέρος της πόλης. «Εκεί όπου με είχε φέρει ο Θεός», στην Πολυκλινική Αθηνών, στην οδό Πειραιώς, μέσα στον πόνο από τις αρρώστιες και τον θάνατο.
Ο Άγιος Πορφύριος αγάπησε πολύ τον άνθρωπο του κόσμου, τον παρηγόρησε και τον έκανε να αγαπήσει περισσότερο τον Χριστό. Και υποσχέθηκε πως όταν φύγει από τον κόσμο θα είναι πιο κοντά μας, γιατί οι αποστάσεις καταργούνται. Και κοντά στον Θεό αυξάνει η δόξα και η αγάπη!
Συγγράφοντας τη βιογραφία δυο σύγχρονων σημαντικών αγίων της ορθοδοξίας μας αυτή του γέροντα Παΐσίου και αυτή του γέροντα Πορφυρίου θα ήθελα να μας πείτε ποιες διαφορές και ποιες ομοιότητες ανακαλύψατε σε αυτά τα δυο πολύ σημαντικά πρόσωπα της ορθοδοξίας μας;
Οι δύο μεγάλοι Άγιοι του καιρού μας έζησαν στις μέρες μας, ανάμεσά μας και πολλοί συνάνθρωποί μας τους «ψηλάφισαν». Άνθρωποι ομοιοπαθείς με μας, με απίστευτες αρρώστιες και οι δύο, με ένα τρόπο βίου ο οποίος προκαλεί έκπληξη.
Ο Άγιος Παΐσιος, ενώ έκανε υπέρμετρη άσκηση σε όλα τα μέρη που έζησε, έλεγε κάτι το οποίο προκαλεί εντύπωση: «εγώ όσο ωφελήθηκα από την αρρώστια, δεν ωφελήθηκα από όλη την άσκηση που είχα κάνει μέχρι τότε». Και ο Άγιος Πορφύριος έλεγε: «πονάω πολύ, υποφέρω, αλλά είναι πολύ ωραία η αρρώστιά μου». Ζητούσαν από τον Θεό τις αρρώστιες των επισκεπτών τους.
Ο Άγιος Παΐσιος έλεγε ότι όταν υπάρχει αγάπη στον Χριστό «οι αποστάσεις καταργούνται και η επαφή θα υπάρχει μαζί σας και σ’ αυτήν τη ζωή από μακριά και στην άλλη που είναι ακόμα πιο μακριά» και ο Άγιος Πορφύριος: «όταν μας συνδέει ο Χριστός, αποστάσεις δεν υπάρχουν. Όταν φύγω απ’ τη ζωή αυτή, θα’ ναι πιο καλά. Θα είμαι πιο κοντά σας».
Και οι δύο διακρίνονταν από τη μεγάλη πίστη και την αγάπη τους στον Θεό. Επίσης, αγάπησαν τους ανθρώπους, μεταγγίζοντας το φως τους, φως Χριστού, σε όλους τους ανθρώπους που βρέθηκαν στον δρόμο τους ή τους επικαλούνται σήμερα. Διακρίνονταν από ύψιστη ταπείνωση και απλότητα. Το διορατικό χάρισμά τους ήταν σε υψηλό βαθμό. Έτρεφαν μεγάλη αγάπη στο Άγιο Όρος και ήθελαν να επιστρέψουν για να μείνουν το τελευταίο διάστημα του βίου τους και να ταφούν, αν και ο Θεός το επέτρεψε μόνο στον Άγιο Πορφύριο. Με όμοιο τρόπο οργάνωσαν τη νεκρώσιμη ακολουθία και την ταφή τους. Η αποφυγή της τιμής των αγίων Λειψάνων τους (να μη γίνει ποτέ ανακομιδή είχε ζητήσει ο Άγιος Παΐσιος και να κρυφτούν στην Κερασιά ή στον Άγιο Νήφωνα είχε ζητήσει ο Άγιος Πορφύριος.
Ως προς τη διαφορά τους. Ο Άγιος Παΐσιος έζησε όλη του τη ζωή με μνήμη θανάτου και κατά μέτωπο πόλεμο προς τον εχθρό, τον Διάβολο, και αναφέρθηκε εκτεταμένα σε αυτά. Μίλησε αρκετά για τον Αντίχριστο και την Κωνσταντινούπολη. Ο Άγιος Πορφύριος είχε έντονη μνήμη θανάτου πριν γίνει μοναχός. Μετά τη μοναχική κουρά του όλα άλλαξαν. Τον ενδιέφερε να αγαπήσει περισσότερο τον Χριστό, να δοθεί στην αγάπη Του και αυτό ζήταγε από τους επισκέπτες. «Ο Χριστός είναι το παν», έλεγε. Θεωρούσε την κατά μέτωπο επίθεση στον Διάβολο και τον φόβο της Κόλασης ως τον πιο δύσκολο δρόμο. Ο Άγιος Πορφύριος ασχολήθηκε μόνο με τον Χριστό. Δεν ασχολήθηκε με τις έσχατες ημέρες στον κόσμο και δεν ήθελε να μας απασχολεί ο Αντίχριστος. Όχι ότι δεν υπάρχει ο Διάβολος και η Κόλαση. Έλεγε πως δεν κυνηγάς το σκοτάδι, αλλά ανάβεις ένα φως και το σκοτάδι φεύγει.
Κάποιος/οια που θα αναζητήσει τα δυο συγκεκριμένα βιβλία στα βιβλιοπωλεία «ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης Η ζωή του και το έργο του» και «Άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης (ουρανός) η ζωή του και το έργο του» διαβάζοντας τα, ποια είναι η εικόνα που θα σχηματίσει; Πόσα πράγματα θα αλλάξουν στον εσωτερικό του κόσμο;
Μέσα από τα βιβλία για τους Αγίους και την προσωπική σχέση μαζί τους, μπορείς να κατανοήσεις την ομορφιά των Αγίων του Θεού. Είναι μία έκπληξη. Οι Άγιοι αγγίζουν την καρδιά των ανθρώπων. Όταν τους γνωρίσεις και τους αγαπήσεις δε σε αφήνουν ήσυχο. Ο Άγιος Παΐσιος έλεγε πως διαβάζοντας για τους Αγίους ωφελείσαι ο ίδιος. «Τα λίγα που γνωρίζουμε από τη ζωή των Αγίων φθάνουν για να βοηθηθούμε, αρκεί να κεντούν την καρδιά, για να τα βάζουμε σε εφαρμογή». Γι’ αυτό ήθελε οι λαϊκοί να ωφεληθούν από τα θετικά της μοναχικής άσκησης. «Φως μοναχοίς άγγελοι, φως λαϊκοίς μοναχοί». Οι εντολές είναι οι ίδιες για μοναχούς και λαϊκούς, γιατί το Ευαγγέλιο είναι ένα και ένας ο Παράδεισος.
Εξαρτάται όμως από το πόσο έτοιμος είναι ο άνθρωπος να ομορφύνει εσωτερικά προσλαμβάνοντας στοιχεία από τη ζωή των Αγίων. Τα βιβλία μας για τον Άγιο Παΐσιο και τον Άγιο Πορφύριο δεν είναι σύντομα και χρειάζεται υπομονή και άσκηση για να τα ολοκληρώσεις. Η αλλαγή των ανθρώπων δεν είναι εύκολη, ιδίως όσοι είναι μεγάλοι στην ηλικία και έχουν διαμορφώσει ένα τρόπο ζωής. Μπορεί όμως να γίνει ένα ξεκίνημα, μια «μεταφυσική αφύπνιση»!
Έχετε σκεφτεί ποιο θα είναι το επόμενο σας βιβλίο; Μπορείτε να μας αποκαλύψετε κάτι για το περιεχόμενο του;
Αν και θέλω η συγγραφή ενός βιβλίου για ένα Άγιο να μου ανατίθεται, να είναι δηλαδή άνωθεν παραχώρηση και συγκατάθεση και όχι δική μου ματαιότητα, θα έγραφα για τον νέο Άγιο Ιάκωβο Τσαλίκη (1920-1991), Ηγούμενο την Μονής του Οσίου Δαβίδ, στις Ροβιές της Βόρειας Εύβοιας.
Αγαπώ πολύ την Εύβοια, έχω συμφοιτητές με τους οποίους έχω όμορφη επικοινωνία και πηγαίνω συχνά. Το περασμένο Καλοκαίρι με είχαν καλέσει στη Νάξο σε μια εκδήλωση, όπου μίλησα με θέμα: «Συγκλονιστικά γεγονότα από τη ζωή του Αγίου Ιακώβου Τσαλίκη». Επίσης, στη διπλωματική μου διατριβή είχα ασχοληθεί με το θέμα της ασθένειας και του θανάτου και στον Βίο και στους λόγους του Αγίου Ιακώβου. Η Μονή του Οσίου Δαβίδ όπου έζησε και έλαμψε με την παρουσία του είναι πανέμορφη. Με αγγίζει η αγάπη του, η άσκησή του και η απλότητά του.
κ. Φουκαδάκη σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο που διαθέσατε για να απαντήσετε σε αυτήν τη συνέντευξη.
Σας ευχαριστώ πολύ, αγαπητέ κύριε Κυριάκο, για την τιμή να συνομιλήσουμε για τον δημοφιλέστερο Άγιο του καιρού μας, τον Άγιο Παΐσιο. Συγχαίρω τους αναγνώστες σας για τον κόπο τους να φτάσουν έως το τέλος! Σας είμαι ευγνώμων για τις όμορφες ερωτήσεις σας που με έκαναν να γυρίσω πίσω στον χρόνο και ήρεμα να ξαναδώ τη ζωή μου από παιδί και τα όνειρά μου!