Θρησκευτικοί Προορισμοί – Ιερός Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου στα Χανιά – Ροτόντα Επισκοπής

 Ένα σπάνιο και άριστα διατηρημένο μνημείο, το μοναδικό στο είδος του στην Κρήτη, ανοίγει τις πύλες του για το κοινό.

Ο ιδιότυπος ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου του 6ου αιώνα είναι ένα από τα ωραιότερα και αρχαιότερα βυζαντινά μνημεία της Κρήτης και βρίσκεται στην Κάτω Επισκοπή Κισάμου, όπου λειτούργησε ως επισκοπική έδρα κατά τη Β Βυζαντινή Περίοδο. Στον περίβολο έχει εντοπιστεί Βυζαντινό νεκροταφείο του 7-8ου αιώνα, ενώ υπάρχουν και ίχνη των κτιρίων που συγκροτούσαν το επισκοπικό μέγαρο. Εδώ διέμενε και ο μάρτυρας επίσκοπος Κισάμου Μελχισεδέκ, ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς το 1821 στην πλατεία της Σπλάντζιας Χανίων.

Ο ναός είναι γνωστότερος ως Ροτόντα καθώς είναι περίκεντρος με ορθογώνια κάτοψη με βαθμιδωτό εξωτερικά και μαστοειδή εσωτερικά τρούλο, όπως ο ναός της Ροτόντας στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ακόμη μόνο ένας τρίτος ναός αυτού του ρυθμού στα Βαλκάνια. Δυτικά υπάρχει αίθριο, ενώ ανατολικά προεξέχει η κόγχη του ιερού με δίλοβο παράθυρο. Το δάπεδο της ήταν διακοσμημένο με ψηφιδωτό του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα που φέρει διάφορες φυτικές, ζωικές και γεωμετρικές παραστάσεις με φολίδες, κληματαριές, κισσούς, ιχθύες και πλαίσιο από ημικύκλια. Στο δάπεδο του νότιου παστοφορίου βρίσκεται σταυροειδής κολυμπήθρα, ενώ μια μεγαλύτερη κολυμπήθρα έχει εντοπιστεί στο δάπεδο του κυκλικού χώρου του τότε ναού και σημερινού νάρθηκα.

ΠΕΝΤΕ ΣΤΡΩΜΑΤΑ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ

Στους τοίχους έχουν εντοπιστεί πέντε (!) στρώματα τοιχογραφιών με τα πρώτα να ανήκουν στα αρχαιότερα σωζόμενα δείγματα στην Κρήτη. Στο πρώτο στρώμα (7ος αιώνας) ανήκει η Ανάληψη, τα στηθάρια αγίων στον τρούλο, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος στο νάρθηκα, ο Άγιος Γεώργιος στο νότιο παστοφόριο και ο Αρχάγγελος στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης του ιερού.

Στο δεύτερο στρώμα έχουν αποκαλυφθεί τοιχογραφίες της περιόδου της Εικονομαχίας (8ος αιώνας) με ανεικονικά θέματα σταυρών, αλλά και διάφορες σωζόμενες επιγραφές που υμνούν το σταυρό ή αποτελούν δεήσεις υπέρ υγείας, που καλύφθηκαν τον 12ο αιώνα από το επόμενο στρώμα.

Το τρίτο στρώμα του 12ου αιώνα έχει χαρακτηριστικά της κομνήνειας τέχνη της Κωνσταντινούπολης και συνδέεται με το γεγονός της μεταφοράς της έδρας της Επισκοπής Κισσάμου στο ναό του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Περιλαμβάνει σκηνές αγίων χαμηλά, την Ανάληψη στην καμάρα του ιερού, τα Πάθη στον τρούλο και σκηνές του ευαγγελικού και θεομητορικού κύκλου στα πλάγια διαμερίσματα.

Τα τελευταία δύο στρώματα χρονολογούνται στα τέλη του 13ου και στις αρχές του 14ου αιώνα και αποτέλεσαν ουσιαστικά αποκατάσταση κατεστραμένων τοιχογραφιών του 12ου αιώνα από το εργαστήριο του Μιχαήλ Βενέρη.