Το δημοτικό τραγούδι αντικαθρεφτίζει την πνευματική ζωή των Ελλήνων
Απανταχού της γης οι άνθρωποι, σ’ οποιαδήποτε φυλή κι αν ανήκουν, σ’ όποια χώρα κι αν κατοικούν, όποιον πολιτισμό κι αν εκφράζουν, στα τραγούδια τους εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους, τους πόθους και τις ιδέες τους.
Τα τραγούδια, όμως, δεν έχουν σ’ όλες τις χώρες την ίδια ανάπτυξη και εξέλιξη και δεν παρουσιάζουν σ’ όλες τις εποχές την ίδια άνθιση. Ανάλογα με την ποιητική παράδοση του κάθε τόπου, τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, το κλίμα, το χαρακτήρα και γενικά το ηθικό και διανοητικό επίπεδο, είναι και τα θέματα των τραγουδιών, η σύνθεση και η μελωδία τους.
Το δημοτικό τραγούδι στη χώρα μας είναι δημιούργημα του λαού, απευθύνεται στο λαό και εκφράζει τη λαϊκή ψυχή. Ανήκει στην προφορική παράδοση και έρχεται από τα βάθη των αιώνων από στόμα σε στόμα. Ποιητής του είναι ο ανώνυμος λαός, που έπλασε όχι μόνο το στίχο, αλλά και τη μουσική και το χορό, πράγμα που σημαίνει ότι το δημοτικό τραγούδι είναι τρισυπόστατο.
Η αρχή του χάνεται στα βάθη των προϊστορικών χρόνων και φτάνει μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Κατά περιόδους είχε ιδιαίτερη άνθιση όταν οι εποχές ήταν ηρωικές και οι στιγμές δύσκολες.
Το δημοτικό τραγούδι έχει την ομηρική άνεση, η οποία δεν αναζητεί με προσπάθεια τα θέματά της, αλλά τα θέματα την οδηγούν στις εμπνεύσεις της. Η ομηρική εποχή βρήκε το δημοτικό τραγούδι στην άνθισή του.
Έκτοτε πέρασε διάφορες φάσεις στην προχριστιανική εποχή, για να φτάσει στη μεταχριστιανική και να αποτελέσει τη δυνατότερη έκφραση του ψυχικού κόσμου των ανθρώπων της εποχής του. Έτσι, ο Ελληνισμός της μεταχριστιανικής εποχής βρίσκει στο τραγούδι του το ισχυρότερο μέσο, για να εκφράσει τη βαθύτερη υπόστασή του ως συνόλου φυλετικού και εθνικού, τόσο στη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας με τα τραγούδια του ακριτικού κύκλου όσο και στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα κλέφτικα τραγούδια.
Ιδιαίτερα μετά τον 15ο αιώνα, εξαιτίας της υποταγής στον ξένο δυνάστη, οι πρόγονοί μας εύρισκαν στα τραγούδια τους, καθώς και στα άλλα είδη του προφορικού λόγου (παραδόσεις, μύθοι, παραμύθια, παροιμίες), το φυσικότερο και εκφραστικότερο μέσο, για να εξωτερικεύσουν τις μύχιες σκέψεις και αντιλήψεις για τα περασμένα της φυλής, τον πόνο και την αγανάκτηση για τις συμφορές, το θαυμασμό για τις ηρωικές πράξεις και τους ανθρώπους, τα όνειρα και τις ελπίδες για τη λύτρωση από τη δουλεία, για την εθνική αναγέννηση και ανεξαρτησία.
Στα δημοτικά τραγούδια αντικαθρεφτίζονταν η πνευματική ζωή των Ελλήνων, αλλά και η ψυχική τους έξαρση και η ηθική αντίσταση στα χρόνια της σκλαβιάς. Ριζωμένο, λοιπόν, το δημοτικό τραγούδι στην παράδοση της πλούσιας προγονικής κληρονομιάς, ενισχύεται από τα ισχυρά συναισθήματα των δύσκολων εκείνων καιρών, πλουτίζεται και δυναμώνει, για να κρατηθεί μέχρι την εποχή μας ως μια ζωντανή εκδήλωση της ατομικής και κοινωνικής μας ζωής.
Στα χρόνια μας όλα έχουν αλλάξει. Οι ρυθμοί της ζωής είναι ταχύτατοι, οι διεθνείς πολιτισμικές και πολιτιστικές επιρροές είναι ουσιαστικές, σχεδόν καταλυτικές, ο τρόπος επικοινωνίας των ανθρώπων με τη νέα τεχνολογία άμεσος, η καινούρια γνώση είναι πια η πληροφορία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παγκόσμιας εμβέλειας, οπότε οι νέοι άνθρωποι, οι σύγχρονοι πολίτες, κεραυνοβολούνται κάθε στιγμή από ξένες μελωδίες και τραγούδια.
Ο γραπτός λόγος, η προσωπική ποίηση και η έντεχνη μουσική άφησαν πίσω την προφορική παράδοση, τον ανώνυμο ποιητή. Όλα έγιναν επώνυμα, κανένας πια δε δίνει ένα τραγούδι στην παρέα και να ξεχαστεί ο ίδιος στην ανωνυμία του, να παραμείνει, όμως, το τραγούδι στα χέρια των χρόνων, για να παραδοθεί στις επόμενες γενιές ως δημοτικό.
Παρ’ όλα αυτά, παρά την αισθητή αλλαγή, το δημοτικό τραγούδι, εκτός από την ιστορική του αξία που θα διατηρήσει πάντοτε ως καλλιτεχνικό και φιλολογικό επίτευγμα στενά δεμένο με τη μακραίωνη εθνική περίοδο, εξακολουθεί ακόμη να είναι ζωντανό στη συνείδηση των πολλών ανθρώπων, ν’ ανταποκρίνεται στις ψυχικές τους διαθέσεις, να συγκινεί και να διασκεδάζει.
