«Ο αντίκτυπος της πανδημίας σε εκατομμύρια οικογενειών ενδέχεται να οδηγήσει σε πρωτόγνωρες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών»
Η εμπειρία της πανδημίας είναι καθοριστική για όλους – ειδικά για τα παιδιά, που μπορεί να νοσούν σπάνια αλλά έρχονται αντιμέτωπα με ένα ευρύ φάσμα αρνητικών συναισθημάτων και ψυχικών διαταραχών. Ειδικοί αναλύουν το φαινόμενο και εφιστούν την προσοχή γονιών, εκπαιδευτικών, ΜΜΕ και πολιτικών.
Παιδοψυχίατροι, παιδοψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και ερευνητές σε όλο τον κόσμο έχουν σκύψει τους τελευταίους μήνες πάνω από ένα πρωτοφανές κύμα αρνητικών συναισθημάτων και ψυχικών νόσων που εκδηλώνουν παιδιά και έφηβοι.
Προφανώς, οι αιτίες της έξαρσης αυτής συνδέονται ευθέως με την πανδημία της Covid-19, και βέβαια τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται ανά τον κόσμο. Το φαινόμενο ανησυχεί πολλούς ειδικούς που κάνουν λόγο για μια επερχόμενη «πανδημία ψυχικών νοσημάτων», ενώ συνάδελφοί τους σημειώνουν ότι «ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία είναι πιθανό να διαρκέσει πολύ περισσότεροThe long term mental health impact of covid-19 must not be ignored | thebmjopinion από τον αντίκτυπό της στη σωματική υγεία». Οι αγωνίες είναι πολλαπλάσιες αναφορικά με την ψυχική υγεία των ανήλικων.
«Τα παιδιά και οι έφηβοι βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για ψυχικές διαταραχές μετά από την έκθεση σε μια τόσο τραυματική κατάσταση» λέει η καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινήτειου Νοσοκομείου Ελένη Λαζαράτου, επισημαίνοντας μάλιστα ότι εκτός από τον φόβο που ενδέχεται να αναπτύξουν για τη δική τους υγεία, τα παιδιά εύλογα φοβούνται και για τους γονείς και τους παππούδες τους. Ακόμη και όσα παιδιά δεν φοβούνται για τον εαυτό τους, καθώς γνωρίζουν ότι ακόμη και αν νοσήσουν πιθανότατα δεν θα έχουν σοβαρές συνέπειες, αισθάνονται προκαταβολικές ενοχές ότι ενδέχεται να μεταδώσουν τον ιό σε μέλη της οικογένειάς τους.
Πρωτόγνωρες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών
Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι αρκετά παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να εξωτερικεύσουν και να συζητήσουν τους φόβους τους στο πλαίσιο της οικογένειάς τους. Όπως επισημαίνει η κ. Λαζαράτου, ειδικά τα μικρότερα παιδιά δεν μπορούν να αναφέρουν τα υποκειμενικά βιώματα, τις σκέψεις και τα συναισθήματα εξίσου εύκολα με τους ενήλικες, ενώ σωματοποιούν ευκολότερα την ψυχική ένταση, με συνηθέστερα συμπτώματα τον φόβο αποχωρισμού, την απώλεια ήδη αποκτηθέντων ικανοτήτων όπως ο έλεγχος σφικτήρων, τους εφιάλτες, τον φόβο να κοιμηθούν μόνα τους, τη μειωμένη διάρκεια ύπνου, τις διατροφικές διαταραχές, την κόπωση, την ευερεθιστότητα κ.ά.
«Ο αντίκτυπος της πανδημίας σε εκατομμύρια οικογενειών ενδέχεται να οδηγήσει σε πρωτόγνωρες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών»
λέει στο inside story o Γεώργιος Γιαννακόπουλος, επικ. καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στην Παιδοψυχιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ (Γενικό Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»). «Αυτή η περίοδος αβεβαιότητας με άγνωστο σημείο λήξης αποτελεί μία στρεσογόνο εμπειρία με ιδιαίτερη σημασία για τα παιδιά, τα οποία χάνουν τη σταθερότητα και προβλεψιμότητα της καθημερινής ζωής τους» συνεχίζει ο κ. Γιαννακόπουλος, υποσημειώνοντας: «Ακόμη δεν γνωρίζουμε αν θα οδηγήσει σε μία πανδημία ψυχικών νόσων ή μάλλον σε μία ενδημία σοβαρών προβλημάτων σε παιδιά, οι οικογένειες των οποίων εμφανίζουν υψηλά επίπεδα δυσφορίας ή βιώνουν οι γονείς τους ψυχικές δυσκολίες».
Επιδείνωση της ψυχικής υγείας για το 75% των ανηλίκων
Ένα στα τρία παιδιά στις ΗΠΑ αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας βίωσε αισθήματα λύπης και κατάθλιψηςThe State of Young People during COVID-19 | America’s Promise Alliance, ενώ μια άλλη μελέτη89% of College Students Are Experiencing Stress or Anxiety as a Result of COVID-19, According to Nationwide Survey of Students της ΜΚΟ Active Minds υπογραμμίζει το μέγεθος του προβλήματος: Σχεδόν το 75% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι η ψυχική τους υγεία έχει επιδεινωθεί. Το 87% αναφέρει άγχος, το 78% απογοήτευση ή θλίψη και το 77% αισθήματα μοναξιάς ή απομόνωσης. Η κατάθλιψη έχει αυξηθεί αισθητά από την αρχή της πανδημίας φτάνοντας σε ποσοστό 60%. Το ενθαρρυντικό είναι ότι δύο στους τρεις ανέφεραν ότι λαμβάνουν ήδη υποστήριξη για ζητήματα ψυχικής υγείας, κατά κανόνα με τη βοήθεια των δασκάλων τους.
Στην Κίνα, η μεγαλύτερη σχετική έρευναThe Psychological Impact of the COVID-19 Pandemic on Teenagers in China | J Adolesc Health, December 2020 ανέδειξε ότι επηρεάστηκε αρνητικά η ψυχική υγεία περίπου ενός στους πέντε μαθητές, ενώ ακόμη πιο ανησυχητικά ήταν τα ευρήματα μελέτης σε μεγαλύτερες ηλικίες, καθώς το 25% των φοιτητών της χώρας αντιμετωπίζει άγχος –τουλάχιστον ήπια συμπτώματα– ακόμη και μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων. Από άλλη μελέτηThe psychological impact of the COVID-19 epidemic on college students in China | Psychiatry Res., May 2020 στις περιοχές της Κίνας που επλήγησαν από την πανδημία, προέκυψε ότι συμπτώματα κατάθλιψης ανέφερε το 43,7% των παιδιών, συμπτώματα άγχους το 37,4%, ενώ ταυτόχρονη παρουσία κατάθλιψης και άγχους ανέφερε το 31,3%. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι μαθητές που δεν ανέφεραν συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους είχαν περισσότερες γνώσειςPrevalence and socio-demographic correlates of psychological health problems in Chinese adolescents during the outbreak of COVID-19 | European Child & Adolescent Psychiatry σχετικά με μέτρα πρόληψης και ελέγχου, και πιο σφαιρική ενημέρωση για τον ιό.
Το συναισθηματικό roller-coaster των lockdown
Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα ερευνών στην Ευρώπη. Ερευνητές από τα Πανεπιστήμια Miguel Hernández στην Ισπανία και της Περούτζια στην Ιταλία, αποτύπωσαν τον αντίκτυποImmediate psychological effects of the COVID-19 quarantine in youth from Italy and Spain | PsyArXiv Preprints της καραντίνας στη συναισθηματική κατάσταση παιδιών και εφήβων από τις δύο χώρες. Το 85,7% των 1.143 γονέων που συμμετείχαν, ανέφεραν αλλαγές στα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των παιδιών τους κατά την καραντίνα.
Οι συχνότερες ήταν:
- Δυσκολία συγκέντρωσης (76,6%)
- Πλήξη (52%)
- Ευερεθιστότητα (39%)
- Ανησυχία (38,8%)
- Νευρικότητα (38%)
- Μοναξιά (31,3%)
- Ανησυχία (30,4%)
Μεταξύ των πολλών ενδιαφερόντων ευρημάτων της μελέτης, ξεχωρίζουμε το ότι οι γονείς που εξέφραζαν το δικό τους άγχος κατά τη διάρκεια της καραντίνας, ανέφεραν κατά πολύ αυξημένες περιπτώσεις συναισθηματικών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων στα παιδιά τους.
Μία έρευνα σε μαθητές στην ΟλλανδίαThe impact of lockdown during the COVID-19 pandemic on mental and social health of children and adolescents | medRχiv καταδεικνύει ότι η πλειονότητα των συμμετεχόντων ανέφερε αύξηση του άγχους και της θλίψης, ενώ σημαντικά αυξημένα ήταν τα περιστατικά σοβαρού άγχους κατά τη διάρκεια του lockdown (16,7% σε σύγκριση με 8,6% πριν την πανδημία). Αντίστοιχα, διαταραχές ύπνου ανέφερε το 11,5% των συμμετεχόντων έναντι 6,1% πριν την πανδημία. Τα ποσοστά ήταν σαφώς πιο αυξημένα σε παιδιά και εφήβους που ζουν σε μονογονεϊκή οικογένεια, έχουν γονείς που βιώνουν αρνητική αλλαγή στην εργασιακή τους κατάσταση, ή πολύ περισσότερο σε όσα παιδιά έχουν συγγενή ή φίλο που προσβλήθηκε από Covid-19.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της μελέτης Co-SPACENews – Co-Space αναδεικνύουν ότι οι συμπεριφορικές δυσκολίες και τα αρνητικά συναισθήματα αυξήθηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο του lockdown. Μεγαλύτερη ήταν η επιβάρυνση για τα παιδιά του δημοτικού και αυτά της προσχολικής ηλικίας (4-10 ετών). Ειδικά για τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι συναισθηματικές δυσκολίες μειώθηκαν μετά τη χαλάρωση των περιορισμών: τόσο κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών, όσο και κατά την επιστροφή στο σχολείο.
Τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται διεθνώς, όπως το κλείσιμο των σχολείων, η φυσική αποστασιοποίηση και η καραντίνα στο σπίτι, έχουν αναντίρρητες συνέπειες στην ψυχική υγεία των ανηλίκων. Μεταξύ των καταγεγραμμένωνThe psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence | The Lancet αρνητικών συναισθημάτων συγκαταλέγονται η σύγχυση, ο θυμός, το μετατραυματικό στρες, ο φόβος της λοίμωξης, η πλήξη, η απογοήτευση. Εκτός από τα μέτρα, υπάρχουν και δευτερογενείς καταστάσεις που επιβαρύνουν την κατάσταση – πχ η έλλειψη των απαραίτητων αγαθών, η έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης, η οικονομική στενότητα της οικογένειας, αλλά και το στίγμα που συνοδεύει τη νόηση από Covid-19.
Μία παράμετρος που τείνουμε να αγνοούμε είναι αυτή της μοναξιάς, θεωρώντας αυτονόητο ότι τα παιδιά που ζουν με τις οικογένειές τους δεν θα πρέπει να αισθάνονται μοναξιά. Κι όμως, η κοινωνική απόσταση και το κλείσιμο του σχολείου αυξάνουν το αίσθημα της μοναξιάςSocial isolation in mental health: a conceptual and methodological review | Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. December 2017 σε πολλά παιδιά και κυρίως εφήβους. ΕκτιμάταιCoronavirus: Impact on young people with mental health needs | youngminds.org.uk ότι ένας στους τρεις εφήβους αναφέρει υψηλά επίπεδα μοναξιάς, ενώ το ίδιο δηλώνουνOxford ARC study και οι μισοί νέοι ηλικίας 18-24 ετών.
Ο λόγος βρίσκεται πιθανότατα στον ορισμό της μοναξιάς (κατά τους Πέρλμαν και ΠεπλώLoneliness | Daniel Perlman, Letitia Anne Peplau): «Μοναξιά είναι η οδυνηρή συναισθηματική εμπειρία της ασυμφωνίας μεταξύ των πραγματικών και των επιθυμητών κοινωνικών επαφών».
Μια μετα-ανάλυση 83 σχετικών μελετών από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Bath στο Ην. Βασίλειο, κατέδειξεRapid Systematic Review: The Impact of Social Isolation and Loneliness on the Mental Health of Children and Adolescents in the Context of COVID-19 | Child & Adolescent Psychiatry, November 2020 ότι τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πιθανό να παρουσιάσουν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης και άγχους κατά τη διάρκεια του lockdown, αλλά και μετά το τέλος τους. Η ανασκόπηση εστιάζει σε 63 μελέτες με 51.576 συμμετέχοντες, προκειμένου να καταλήξει σε σαφέστατη συνάφεια μεταξύ της μοναξιάς και των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε παιδιά και εφήβους. Η ισχυρότερη σχέση ήταν με την κατάθλιψη, ενώ όπως αναφέρουν οι ερευνητές, η μοναξιά συνδέθηκε με μελλοντικά προβλήματα ψυχικής υγείας έως και εννιά χρόνια αργότερα. Η μοναξιά σχετίζεται με αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης στα κορίτσια και με αυξημένο κοινωνικό άγχος στα αγόρια. Από μελέτη που εξέτασε προβλήματα ψυχικής υγείας μετά την επιβολή της απομόνωσης και της καραντίνας σε προηγούμενες πανδημίες, τα παιδιά που είχαν βιώσει την απομόνωση είχαν έως και πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να απαιτήσουν την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ενώ ανέφεραν κατά πολύ υψηλότερα επίπεδα μετατραυματικού στρες.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η διάρκεια της περιόδου μοναξιάς φαίνεται να είναι προγνωστικός παράγοντας για μελλοντικά προβλήματα ψυχικής υγείας, γεγονός που όπως τονίζουν οι ερευνητές, θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψιν απ’ όσους αποφασίζουν να παρατείνουν το κλείσιμο των σχολείων.
Όπως παρατηρούν οι ειδικοί, η κοινωνική αποστασιοποίηση και ειδικά το κλείσιμο του σχολείου μπορεί να αυξήσουν τα προβλήματα ψυχικής υγείας σε παιδιά και εφήβους, και ειδικά σε όσους ήδη διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής υγείας.
«H πανδημία έφερε σε όλους μας μια τεράστια διαταραχή στη ζωή μας, και ειδικά στα παιδιά. Είναι φυσιολογικό, λοιπόν, μερικά παιδιά να αισθάνονται άγχος, φόβο για το άγνωστο και ανησυχία για την ασφάλειά τους» λέει στο inside story η Μαριέττα Παπαδάτου-Παστού, επικ. καθηγήτρια Νευροψυχολογίας στο ΕΚΠΑ. «Άλλα παιδιά μπορεί να αισθάνονται λυπημένα ή θυμωμένα που ακυρώθηκαν δραστηριότητες όπως οι διακοπές τους, ή για το ότι χάνουν τη ρουτίνα τους» σημειώνει. Όπως μας λέει μάλιστα η κ. Παπαδάτου, είναι επίσης πιθανό τα παιδιά να αντιμετωπίζουν φόβουςΗ Ηρωίδα μου Είσαι Εσύ – Πώς τα παιδιά μπορούν να αντιμετωπίσουν τον Covid-19 | Inter-Agency Standing Committee που είναι παρόμοιοι με αυτούς που βιώνουν οι ενήλικες, όπως για παράδειγμα τον φόβο του θανάτου, τον φόβο του θανάτου των συγγενών τους ή τον φόβο του τι σημαίνει ιατρική περίθαλψη.
Πηγη insidestory.gr
